Phát triển bền vững địa phương: Cơ sở khoa học cho hoạch định chính sách

Ngày 31/12, tại Hà Nội, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam tổ chức Hội thảo khoa học “Nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn phục vụ phát triển bền vững kinh tế – xã hội tại địa phương: Cơ sở lý luận và thực tiễn”. Sự kiện nhằm làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn của nghiên cứu khoa học xã hội ở cấp vùng và địa phương; đồng thời trao đổi các cách tiếp cận, khung phân tích và mô hình đánh giá phù hợp với điều kiện, đặc thù của từng địa bàn. Qua đó, đề xuất các định hướng, giải pháp và bộ tiêu chí khoa học có khả năng ứng dụng trong hoạch định chính sách, đánh giá mức độ và xu hướng phát triển bền vững của địa phương trong giai đoạn tới.

Phát biểu tại hội thảo, Giáo sư, Tiến sĩ Lê Văn Lợi, Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam nhấn mạnh, vai trò đặc biệt quan trọng của khoa học xã hội và nhân văn trong việc đồng hành cùng quá trình phát triển bền vững kinh tế – xã hội ở các địa phương. Trong bối cảnh đất nước đang đẩy mạnh đổi mới mô hình tăng trưởng, hoàn thiện thể chế và tổ chức lại bộ máy chính quyền địa phương, yêu cầu đặt ra đối với nghiên cứu khoa học xã hội là phải bám sát thực tiễn, cung cấp cơ sở khoa học cho việc xây dựng và triển khai chính sách.

Mỗi địa phương có điều kiện tự nhiên, kinh tế, văn hóa và xã hội khác nhau, vì vậy không thể áp dụng một mô hình phát triển chung cho tất cả. Nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn cần làm rõ các đặc thù vùng, nhận diện đúng những vấn đề đặt ra từ thực tiễn, từ đó đề xuất các giải pháp phù hợp, khả thi và có tính dài hạn. Đặc biệt, việc kết hợp hài hòa giữa mục tiêu phát triển kinh tế với bảo đảm tiến bộ xã hội, bảo vệ môi trường, giữ gìn bản sắc văn hóa và ổn định chính trị được xác định là yêu cầu xuyên suốt trong phát triển bền vững.

Giáo sư, Tiến sĩ Lê Văn Lợi nhấn mạnh, hội thảo là diễn đàn khoa học quan trọng để các nhà nghiên cứu và nhà quản lý cùng trao đổi, làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn, qua đó góp phần nâng cao chất lượng tham vấn chính sách, phục vụ tốt hơn quá trình phát triển bền vững của các vùng và địa phương trong thời gian tới.

Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Quang Tuấn, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam (Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam), để phục vụ phát triển bền vững kinh tế – xã hội ở cấp vùng và địa phương, trước tiên phải xây dựng được một khung lý thuyết đủ chặt chẽ, có khả năng ứng dụng trong thực tiễn. Phát triển không thể chỉ nhìn từ góc độ tăng trưởng kinh tế, mà cần đặt trong mối quan hệ hài hòa giữa kinh tế, xã hội, môi trường và con người.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Quang Tuấn đề xuất mở rộng khung phát triển bền vững truyền thống. Bên cạnh ba trụ cột quen thuộc là kinh tế, xã hội và môi trường, cần bổ sung trụ cột thể chế với vai trò bao trùm, bảo đảm sự vận hành đồng bộ của các lĩnh vực. Đối với cấp vùng và địa phương, đặc biệt là những khu vực có tính đặc thù như biên giới, hải đảo, cần tính đến thêm các yếu tố riêng như văn hóa vùng và yêu cầu về chính trị, quốc phòng, an ninh, những nội dung có tác động trực tiếp đến định hướng và khả năng phát triển.

Một điểm nhấn quan trọng khác của khung lý thuyết này là coi khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là nền tảng xuyên suốt, tạo động lực cho tăng trưởng nhanh và bền vững. Chỉ khi làm rõ được mối quan hệ giữa các trụ cột và xây dựng được bộ tiêu chí phù hợp với đặc thù vùng, địa phương, khung lý thuyết phát triển bền vững mới có giá trị trong đánh giá, dự báo và hoạch định chính sách - Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Quang Tuấn nhấn mạnh.

Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Thị Thúy Nga, Viện trưởng Viện Nhà nước và Pháp luật (Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam) cho biết, trong bối cảnh triển khai mô hình chính quyền địa phương hai cấp, dữ liệu đang trở thành điều kiện “sống còn” đối với khả năng vận hành hiệu quả của bộ máy hành chính; đồng thời làm rõ những vấn đề pháp lý phát sinh từ thực tiễn khi bỏ cấp trung gian, qua đó cho thấy cải cách tổ chức bộ máy không chỉ là câu chuyện tinh gọn về mặt cơ cấu, mà còn là phép thử đối với năng lực vận hành thủ tục hành chính trong môi trường số.

Dịch vụ công trực tuyến cho phép người dân thực hiện toàn bộ quy trình thủ tục hành chính trên môi trường mạng, không phụ thuộc vào địa giới hành chính đã trở thành định hướng rõ ràng trong các chính sách hiện nay. Tuy nhiên, thực tiễn triển khai cho thấy áp lực đang dồn mạnh xuống cấp xã.

Trong bối cảnh đó, Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Thị Thúy Nga cho rằng việc tái sử dụng dữ liệu số hóa đang là “nút thắt” lớn, khi tỷ lệ kết nối, chia sẻ và sử dụng lại dữ liệu giữa các cơ quan còn thấp. Do vậy, cải cách thủ tục hành chính theo mô hình chính quyền hai cấp sẽ khó bền vững nếu chỉ đo bằng tỷ lệ trực tuyến hay mức độ thuận tiện, mà cốt lõi nằm ở việc chuẩn hóa, kết nối và tái sử dụng dữ liệu, cùng với việc hoàn thiện khung pháp lý bảo đảm trách nhiệm, giám sát và năng lực vận hành của chính quyền cơ sở.

Từ những phân tích nêu trên, các nhà khoa học tại hội thảo tập trung làm rõ vai trò của khoa học xã hội và nhân văn trong việc cung cấp luận cứ khoa học cho hoạch định chính sách, xây dựng mô hình phát triển phù hợp với đặc thù vùng, địa phương. Nhiều ý kiến thống nhất cho rằng cần tiếp cận phát triển bền vững một cách toàn diện, gắn kết chặt chẽ giữa kinh tế, xã hội, môi trường, văn hóa, thể chế và khoa học – công nghệ, qua đó bảo đảm lợi ích lâu dài cho người dân hôm nay và các thế hệ mai sau./.

Lý Thanh Hương