Bảo tồn làng nghề gắn với phát triển du lịch cộng đồng

* Bảo tồn giá trị truyền thống

Nghệ An là tỉnh có địa hình đa dạng, cảnh quan đẹp cùng nền văn hóa phong phú, phù hợp phát triển các loại hình du lịch, nhất là du lịch cộng đồng tại các địa bàn như Quế Phong, Nghĩa Đàn, Con Cuông, Kỳ Sơn… Kế hoạch gắn phát triển làng nghề với khai thác du lịch được xem là bước đi quan trọng, giúp sản phẩm địa phương tiếp cận thị trường thuận lợi hơn, tạo thêm điểm nhấn thu hút du khách.

Theo thống kê, toàn tỉnh Nghệ An có 189 làng nghề; trong đó 17 làng nghề có sản phẩm đạt chuẩn OCOP, 18 làng nghề có hợp tác xã. Phần lớn làng nghề hoạt động hiệu quả, giải quyết việc làm cho hàng chục nghìn lao động, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn.

Tại xã Châu Tiến (huyện Quỳ Châu) - địa phương được ví như “miền cổ tích” trong phát triển du lịch cộng đồng của Nghệ An, nơi các làng nghề truyền thống đã trở thành lợi thế nổi bật. Du lịch cộng đồng bản Hoa Tiến là ví dụ điển hình. Chỉ sau vài năm triển khai, nơi đây đã có bước chuyển mình rõ rệt, tạo ấn tượng mạnh với du khách bằng hình ảnh những ngôi nhà sàn khang trang, không gian sạch đẹp, nếp sống văn minh nhưng vẫn giữ được bản sắc truyền thống.

Điểm nhấn quan trọng góp phần tạo nên sức sống mới cho Hoa Tiến chính là bảo tồn nghề dệt thổ cẩm. Bà Sầm Thị Bích, chủ homestay Bích Trang cho biết, 100% người dân trong bản Hòa Tiến là đồng bào dân tộc Thái. Nhờ mô hình du lịch cộng đồng, nghề dệt truyền thống được khôi phục mạnh mẽ, sản phẩm ngày càng tinh tế, phong phú về mẫu mã, màu sắc và được du khách ưa chuộng. Thổ cẩm không chỉ mang lại thu nhập mà còn góp phần quảng bá văn hóa ra bên ngoài. Bên cạnh đó, du khách đến Hoa Tiến còn được trải nghiệm văn hóa người Thái với ẩm thực đặc trưng, dân ca, dân vũ và âm thanh cồng chiêng.

Để du khách có thêm trải nghiệm, bà Sầm Thị Bích còn dày công sưu tầm hàng trăm hiện vật gắn với đời sống sinh hoạt của đồng bào Thái, tạo nên một “bảo tàng nhỏ” trong cộng đồng, trở thành điểm đến được nhiều đoàn khách yêu thích.

Ông Trần Văn Hùng, Phó Bí thư Đảng ủy xã Châu Tiến cho biết: “Châu Tiến nói chung và bản Hoa Tiến nói riêng có điều kiện thuận lợi để phát triển du lịch cộng đồng. Sự quan tâm của các cấp, ngành cùng quyết tâm của địa phương đã giúp bảo tồn hiệu quả các giá trị văn hóa phi vật thể như chữ viết, làn điệu dân ca và đặc biệt là các làng nghề truyền thống”.

Để đẩy mạnh phát triển làng nghề gắn với du lịch, UBND tỉnh Nghệ An đã ban hành Đề án “Bảo tồn và phát triển làng nghề trên địa bàn tỉnh Nghệ An giai đoạn 2023 - 2030” đặt mục tiêu đến năm 2030 khôi phục ít nhất 2 nghề và 2 làng nghề truyền thống có nguy cơ mai một; công nhận mới ít nhất 30 làng nghề, 3 làng nghề truyền thống, trong đó có 4 làng nghề gắn với du lịch; trên 80% làng nghề hoạt động hiệu quả; 95% lao động được đào tạo, nâng cao kỹ năng nghề.

Cùng với đó là mục tiêu mỗi năm tổ chức 2 - 3 lớp dạy nghề; có ít nhất 1 làng nghề truyền thống và 12 làng nghề có sản phẩm đạt OCOP; 20% làng nghề có sản phẩm được bảo hộ thương hiệu; thành lập ít nhất 20 hợp tác xã để tăng cường liên kết theo chuỗi giá trị. Những mục tiêu này được kỳ vọng sẽ tạo “cú hích” giúp gia tăng giá trị sản phẩm, mở rộng thị trường và góp phần thay đổi diện mạo nông thôn, thúc đẩy du lịch cộng đồng phát triển.

* Tạo nền tảng phát triển bền vững

Nghệ An đang triển khai đồng bộ nhiều giải pháp nhằm giúp các làng nghề phát triển xứng tầm, thích ứng linh hoạt với yêu cầu thị trường. Một trong những nhiệm vụ trọng tâm là gắn bảo tồn làng nghề với khôi phục không gian văn hóa, tôn tạo cảnh quan, tổ chức các lễ hội, hoạt động dân gian, nhằm gia tăng trải nghiệm cho du khách.

Những giá trị văn hóa đặc sắc như dệt thổ cẩm, đan lát truyền thống, lễ hội Pu Nhạ Thầu, đền Chín Gian, đền Vạn, làng Vạc… đang được khai thác hiệu quả để phục vụ phát triển du lịch.

Tỉnh cũng chú trọng huy động nguồn lực xã hội kết hợp với hỗ trợ của Nhà nước để đầu tư hạ tầng, thiết bị sản xuất; đồng thời phát triển hài hòa các cơ sở ngành nghề quy mô vừa và nhỏ, đa dạng hình thức tổ chức sản xuất; kết hợp linh hoạt giữa công nghệ truyền thống và công nghệ hiện đại nhằm nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm.

Song song với đó, tỉnh định hướng phát triển làng nghề gắn với thị trường, hội nhập quốc tế và tăng trưởng xanh; khuyến khích mô hình sản xuất tuần hoàn, bảo vệ môi trường, thích ứng biến đổi khí hậu; ứng dụng công nghệ số trong quản lý, quảng bá, xúc tiến thương mại cũng đang được đẩy mạnh, giúp sản phẩm làng nghề tiếp cận thị trường rộng lớn hơn.

Để phát triển làng nghề, nguồn nguyên liệu phục vụ sản xuất được xem là yếu tố then chốt. Vì vậy, các địa phương đã xây dựng kế hoạch phát triển vùng nguyên liệu bền vững như phát triển cây lùng tại Châu Tiến; mây, tre, mét tại Tương Dương; vùng nguyên liệu đậu làm tương Nam Đàn…, bảo đảm duy trì chuỗi sản xuất ổn định.

Bên cạnh đó, đào tạo nguồn nhân lực cũng được coi là điều kiện cần để làng nghề thích ứng xu thế mới. Nghệ An đang triển khai các chương trình hỗ trợ nghệ nhân, thợ giỏi tham gia đào tạo nghiệp vụ sư phạm, thiết kế mẫu mã, nắm bắt xu hướng thị trường, giúp người lao động nâng cao tay nghề, kiến thức an toàn lao động và kỹ năng chuyển đổi số.

Hiện nay, các làng nghề trong tỉnh vẫn đối mặt với nhiều khó khăn như cải tiến mẫu mã, nâng cao chất lượng sản phẩm, xây dựng thương hiệu và tìm đầu ra ổn định. Tuy nhiên, với quyết tâm của chính quyền, sự chủ động đổi mới của người dân và định hướng phát triển gắn với du lịch cộng đồng, các làng nghề Nghệ An đang từng bước khẳng định vị thế, góp phần bảo tồn giá trị văn hóa và tạo động lực phát triển kinh tế bền vững cho địa phương./.

Trịnh Duy Hưng