Cuộc đua lá chắn siêu vượt âm: Châu Âu trước ngã rẽ quyết định

Liên minh châu Âu (EU) đang bước vào giai đoạn quyết định trong nỗ lực xây dựng lá chắn chống tên lửa siêu vượt âm tự chủ. Hai dự án phòng thủ cạnh tranh – HYDEF và HYDIS – hiện đối mặt với lựa chọn: hợp nhất hoặc buộc phải cạnh tranh để tồn tại.

Ủy ban châu Âu dự kiến chỉ tài trợ cho một chương trình đánh chặn duy nhất trong kế hoạch làm việc năm 2026 của Quỹ Quốc phòng châu Âu, cơ chế chính để cấp vốn cho nghiên cứu và phát triển quân sự chung. Đề xuất tài trợ chính thức sẽ được công bố trong tuần này.

Tên lửa siêu vượt âm, với tốc độ gấp hơn 5 lần vận tốc âm thanh và khả năng cơ động khó lường, đang đặt ra thách thức lớn cho hệ thống phòng thủ hiện tại. Quy mô thị trường quốc phòng châu Âu còn hạn chế khiến việc duy trì song song hai dự án ngày càng khó biện minh về mặt ngân sách.

Hai dự án cạnh tranh: HYDEF và HYDIS

Dự án HYDEF (European Hypersonic Defence Interceptor) được khởi động năm 2022, do Tập đoàn Sener của Tây Ban Nha dẫn dắt, với Diehl Defence của Đức giữ vai trò điều phối kỹ thuật.

HYDEF được thiết kế để đánh chặn tên lửa siêu vượt âm trong khi bay và được coi là nền tảng quan trọng trong kiến trúc phòng thủ tên lửa – phòng không tương lai của châu Âu.

Đối thủ HYDIS (Hypersonic Defence Interceptor System) ra đời năm 2023 dưới sự dẫn dắt của MBDA – nhà sản xuất tên lửa lớn nhất châu Âu, thuộc sở hữu chung của Airbus, BAE Systems và Leonardo. MBDA hiện là nhà cung cấp chủ lực các hệ thống phòng không cho nhiều quốc gia NATO.

Theo kế hoạch hiện tại của Ủy ban châu Âu, chỉ 1 trong 2 dự án sẽ tiếp tục nhận tài trợ. Điều này buộc hai liên danh phải cân nhắc: hoặc hợp nhất thành một chương trình chung – kéo theo các cuộc đàm phán gay gắt về quyền lãnh đạo, phân chia công việc và sở hữu trí tuệ – hoặc cạnh tranh trực tiếp để giành quyền sống còn.

Ngay cả khi hợp nhất, căng thẳng chính trị và công nghiệp vẫn khó tránh khỏi, bởi cả Diehl và MBDA đều muốn giữ vai trò dẫn dắt trong một năng lực chiến lược quan trọng như vậy.

Cạnh tranh công nghiệp và hệ quả chiến lược

Những mâu thuẫn giữa Pháp và Đức trong các dự án quốc phòng lớn không phải là mới. Chương trình máy bay chiến đấu thế hệ mới Future Combat Air System từng bị chậm tiến độ vì tranh chấp giữa các công ty và chính phủ.

Ủy ban châu Âu dự kiến sẽ đưa ra hạn chót, có thể vào mùa hè tới, để ngành công nghiệp làm rõ hướng đi.

Tầm quan trọng của các quyết định hiện nay vượt xa phạm vi một chương trình vũ khí. Các hệ thống đánh chặn siêu vượt âm được xem là yếu tố then chốt trong bảo đảm an ninh dài hạn của châu Âu, nhất là khi Nga và Trung Quốc đang đầu tư mạnh vào kho tên lửa siêu vượt âm, trong khi Mỹ cũng gấp rút củng cố năng lực phòng thủ của mình.

Cuộc cạnh tranh này đã hình thành từ nhiều năm. Năm 2022, Ủy ban châu Âu gây bất ngờ khi trao hợp đồng nghiên cứu ban đầu trị giá khoảng 110 triệu euro cho liên danh Sener–Diehl, thay vì MBDA vốn được xem là ứng viên sáng giá.

Sau đó, MBDA đã khởi kiện và vận động chính trị để có cơ hội thứ 2. Đến năm 2023, Ủy ban châu Âu khởi động dự án HYDIS và giao trực tiếp cho MBDA, nhằm khuyến khích cạnh tranh và giảm rủi ro công nghệ bằng chiến lược “nguồn kép”.

Tuy nhiên, hiện nay họ phải chọn một dự án duy nhất vì lý do tài chính và chiến lược.

Các quyết định sắp tới sẽ định hình cục diện phòng thủ tên lửa của châu Âu trong nhiều thập kỷ tới, trong bối cảnh Nga và Trung Quốc đầu tư lớn vào kho tên lửa siêu vượt âm.