Phú Thọ: Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hoá, động lực cho phát triển
Phú Thọ sở hữu hệ sinh thái di sản văn hoá phong phú bậc nhất cả nước với các giá trị vật thể và phi vật thể đặc sắc, trong đó nhiều di sản được UNESCO vinh danh. Việc bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị di sản đang trở thành nhiệm vụ chiến lược, góp phần tạo động lực phát triển kinh tế - xã hội trong bối cảnh mới.
Nghi lễ rước kiệu về Đền Hùng. Ảnh: PV
Phú Thọ hiện sở hữu một không gian văn hóa rộng lớn và đa dạng sau khi sáp nhập địa giới hành chính. Không gian linh thiêng đất Tổ kết hợp với văn hóa Mường của Hòa Bình và sắc thái văn hóa trung du của Vĩnh Phúc đã tạo nên “bức tranh di sản đa tầng” đặc sắc.
Toàn tỉnh có 2.778 di tích, 979 di tích đã được xếp hạng, trong đó có 6 di tích quốc gia đặc biệt, 176 di tích quốc gia và 797 di tích cấp tỉnh. Bên cạnh đó, 6 bảo vật quốc gia và hàng nghìn cổ vật đang được lưu giữ tại Bảo tàng Hùng Vương và các di tích lớn. Đây là nền tảng để phát triển du lịch văn hóa – tâm linh, gìn giữ truyền thống và lan tỏa giá trị lịch sử.
Phú Thọ cũng là địa phương nổi bật với gần 2.000 di sản văn hóa phi vật thể, trong đó 5 di sản được UNESCO ghi danh, gồm: Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương, Hát Xoan Phú Thọ (chủ thể), Nghi lễ và trò chơi kéo co, Hát Ca trù, Thực hành tín ngưỡng Tam phủ (vùng lan tỏa). Tỉnh còn có 41 di sản phi vật thể cấp quốc gia.
Hệ thống di tích, lễ hội phân bố rộng khắp, tạo nên một không gian văn hóa độc đáo. Giỗ Tổ Hùng Vương – Lễ hội Đền Hùng, Lễ hội Tây Thiên, các lễ hội Mường và các sinh hoạt văn hóa như hát Xoan, cồng chiêng… tiếp tục được duy trì bài bản. Công tác rà soát, kiểm kê di sản được thực hiện đồng bộ sau sáp nhập đã tạo cơ sở dữ liệu quan trọng phục vụ quản lý và phát triển du lịch văn hóa.
Những năm qua, tỉnh đã thực hiện nhiều giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị di sản theo hướng khoa học, bài bản và bền vững. Giai đoạn 2021 – 2025, Phú Thọ công bố 571 di sản phi vật thể; trình Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa 3 di sản vào danh mục quốc gia; hoàn thiện 15 hồ sơ khác để tiếp tục công nhận.
Lễ hội Khai hạ dân tộc Mường. Ảnh: PV
Trong cùng thời gian, gần 250 lượt di tích được tu bổ, tôn tạo; hơn 40 di sản phi vật thể được bảo tồn và phục dựng. Riêng năm 2025, tỉnh tiếp tục duy trì hai di sản phi vật thể nhân loại là Hát Xoan và Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương, đồng thời đề nghị công nhận thêm 3 di sản cấp quốc gia.
Thực hiện phương châm “Nhà nước và Nhân dân cùng làm”, Phú Thọ đã huy động hơn 1.100 tỷ đồng cho công tác bảo tồn di tích, trong đó nguồn xã hội hóa đóng góp 344 tỷ đồng. Những con số này cho thấy sự đồng lòng của cộng đồng trong gìn giữ di sản quê hương.
Khu Di tích lịch sử - danh thắng Tây Thiên là một trong những điểm nhấn của công tác bảo tồn khi nhiều hạng mục quan trọng như Đền Thỏng, Đền Cậu, Đền Cô, Đền Thượng… được trùng tu quy mô. Công tác bảo đảm an ninh, vệ sinh môi trường, chống mê tín dị đoan được triển khai chặt chẽ. Lực lượng chức năng đã lắp đặt hệ thống camera, xử lý nghiêm các hành vi lợi dụng tín ngưỡng để trục lợi, tạo môi trường văn minh cho du khách.
Song song với bảo tồn, tỉnh đẩy mạnh khai thác di sản phục vụ phát triển bền vững. Nhiều di tích sau trùng tu đã trở thành điểm đến văn hóa – tâm linh hấp dẫn; các làng nghề được khôi phục; sản phẩm văn hóa – du lịch được quảng bá chuyên nghiệp; hệ thống hạ tầng phục vụ du lịch được đầu tư đồng bộ, mở ra không gian sinh kế mới cho người dân.
Dù đạt nhiều kết quả, công tác bảo tồn di sản cũng đối mặt không ít khó khăn. Một số di tích còn xuống cấp, trong khi nguồn lực tại các địa phương chưa đồng đều; công tác xã hội hóa ở nhiều nơi chưa mạnh. Với di sản phi vật thể, nguy cơ thiếu lực lượng kế cận đang hiện hữu khi nhiều nghệ nhân tuổi cao, còn lớp trẻ ít gắn bó với văn hóa truyền thống.
Áp lực thương mại hóa lễ hội, quá tải tại di tích vào mùa cao điểm cũng đặt ra yêu cầu siết chặt quản lý. Bên cạnh đó, chuyển đổi số trong lĩnh vực văn hóa còn chậm, chưa hình thành hệ thống dữ liệu toàn diện phục vụ du lịch thông minh.
Nhận thức về vai trò của văn hóa đối với phát triển kinh tế ở một số địa phương và doanh nghiệp chưa đầy đủ, khiến sản phẩm du lịch dựa trên di sản chưa thực sự đa dạng và chuyên nghiệp. Điều này đòi hỏi chính quyền tiếp tục hoàn thiện cơ chế, chính sách để nâng cao hiệu quả quản lý và huy động nguồn lực xã hội.
Du khách được tham gia trải nghiệm Hát Xoan cùng các nghệ nhân. Ảnh: Huyền Trang
Phú Thọ đang đứng trước cơ hội lớn để đưa di sản văn hóa trở thành động lực phát triển kinh tế - xã hội. Không gian văn hóa hợp nhất mang đến hệ sinh thái di sản phong phú, đủ điều kiện để hình thành các tuyến du lịch văn hóa liên vùng; phát triển công nghiệp văn hóa, kinh tế đêm; xây dựng sản phẩm OCOP dựa trên giá trị truyền thống.
Thời gian tới, tỉnh sẽ đẩy mạnh số hóa toàn bộ hệ thống di sản, tạo kho dữ liệu mở phục vụ nghiên cứu, quảng bá và các sản phẩm du lịch thông minh. Công tác tôn vinh nghệ nhân, mở rộng lớp truyền dạy trong cộng đồng và trường học tiếp tục được chú trọng để xây dựng lực lượng kế cận bền vững.
Các tuyến du lịch gắn với Hát Xoan, Mo Mường, lễ hội truyền thống và làng nghề sẽ được kết nối đồng bộ. Cộng đồng địa phương được khuyến khích tham gia sâu vào hoạt động bảo tồn và khai thác di sản, hướng tới mô hình phát triển bền vững, giữ gìn bản sắc nhưng vẫn tạo giá trị kinh tế.
Trong bối cảnh mới, bảo tồn và phát huy di sản văn hóa không chỉ là trách nhiệm mà còn là cơ hội lớn để Phú Thọ khẳng định vị thế trung tâm văn hóa – lễ hội của vùng. Với sự quyết tâm của các cấp, ngành và sự đồng hành của người dân, những giá trị văn hóa ngàn đời của đất Tổ sẽ tiếp tục được lan tỏa mạnh mẽ, đóng góp thiết thực cho phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh.
