Người phụ nữ Ê Đê và hành trình giữ nghề dệt thổ cẩm truyền thống ở Ea Na

Bà H’Yar Kbuôr miệt mài bên khung dệt, tạo sinh kế ổn định từ nghề truyền thống và truyền cảm hứng cho phụ nữ trong buôn Kla (xã Ea Na, Đắk Lắk). Ảnh: VA

Vươn lên từ đôi chân không lành lặn

Sinh ra trong một gia đình nghèo, năm 5 tuổi, sau một trận ốm nặng, đôi chân của H’Yar dần teo lại rồi liệt hẳn. Từ đó, cuộc đời bà gắn liền với chiếc nạng gỗ. Khi bạn bè chạy nhảy trên những con đường đất đỏ, bà lủi thủi bên khung cửi của mẹ trong gian nhà dài, ngắm từng mũi chỉ, hoa văn kỳ công trên tấm thổ cẩm truyền thống.

“Có lúc tôi tủi thân, thấy mình khác với mọi người. Nhưng rồi nghĩ nếu mình cứ buồn thì cuộc đời cũng không thay đổi. Tôi phải tự đứng dậy bằng đôi tay của mình”, bà H’Yar nhớ lại.

Mười tuổi, H’Yar xin mẹ cho học chữ và học dệt. Đôi chân chậm bước, nhưng đôi tay lại khéo léo đến lạ. Chỉ một thời gian ngắn, bà đã dệt được những họa tiết cổ truyền khó mà không phải ai cũng thành thạo. Những hoa văn truyền thống của người Ê Đê vốn phức tạp và đòi hỏi sự tinh tế được bà tái hiện sắc sảo, chuẩn mực trong từng đường dệt.

Lên đến lớp 6, trường quá xa, sức khỏe yếu, bà đành nghỉ học. Nhưng hành trình tìm nghề, tìm lối đi cho mình thì không dừng lại. H’Yar mua sách về tự học may, tập cắt, tập ráp từng bộ trang phục. Gần 30 năm trước, tiệm may nhỏ của bà mở ra giữa buôn Kala. Khách hàng trong buôn, trong xã tìm đến ngày một nhiều, bởi những bộ trang phục của bà luôn vừa vặn, tinh tế và mang đậm hơi thở văn hóa Ê Đê.

Giữ lửa thổ cẩm – Giữ hồn buôn làng

Không chỉ dệt và may, bà H’Yar còn dành tâm sức để truyền nghề. Nhiều năm liền, bà tham gia các cuộc thi dệt thổ cẩm do địa phương tổ chức và đều giành giải cao. Nhờ vậy, bà được mời dạy ở các lớp truyền nghề cho phụ nữ buôn làng.

“Tôi muốn các chị em biết nghề để tự nuôi sống bản thân. Nếu mình không giữ, thổ cẩm Ê Đê sẽ bị mai một”, bà H’Yar tâm sự.

Bà từng đi đến từng nhà trong buôn, kiên trì vận động từng người phụ nữ tham gia học nghề. Dấu chân của người phụ nữ mang khuyết tật ấy in trên mọi con đường đất đỏ, dưới cái nắng, cái gió khắc nghiệt của cao nguyên. Tình thương nghề và ý chí của bà dần lan tỏa, tạo nên sức mạnh cộng đồng.

Năm 2021, bà H’Yar đăng ký dự thi “Phụ nữ khởi nghiệp sáng tạo” do Hội Liên hiệp Phụ nữ tỉnh Đắk Lắk tổ chức. Dự án dệt – may thổ cẩm truyền thống của bà gây ấn tượng mạnh nhờ chất lượng sản phẩm, tính sáng tạo và hơn hết là nghị lực sống phi thường.

Bà giành giải Khuyến khích và được hỗ trợ máy móc, tư vấn thiết kế, kết nối đầu ra sản phẩm.

“Đó là động lực để tôi mơ lớn hơn: Xây dựng thương hiệu thổ cẩm riêng của buôn Kla”, bà H’Yar cười hiền.

Tháng 8/2022, Tổ hợp tác dệt thổ cẩm buôn Kala chính thức ra đời với 18 thành viên, bà H’Yar làm Tổ trưởng. Ngôi nhà nhỏ của bà từ đó trở thành nơi gặp gỡ, chia sẻ kinh nghiệm, cùng nhau dệt nên những sản phẩm mang hồn cốt người Ê Đê.

Các cấp hội hỗ trợ máy móc, địa phương kết nối du lịch để quảng bá sản phẩm, giúp phụ nữ trong buôn vừa giữ nghề truyền thống vừa có thêm thu nhập ổn định.

Không dừng lại ở những mẫu trang phục cổ truyền, bà còn mạnh dạn cách tân kiểu dáng, sáng tạo các sản phẩm như túi xách, vòng tay, ba lô… phù hợp thị hiếu giới trẻ. Bởi theo bà, muốn nghề sống thì phải đổi mới, nhưng đổi mới mà không làm mất cái hồn Ê Đê.

Giờ đây, sản phẩm thổ cẩm của tổ hợp tác không chỉ phục vụ nhu cầu trong buôn mà còn được nhiều cửa hàng, điểm du lịch đặt mua. Nhiều phụ nữ nhờ học nghề mà có thu nhập, tự tin hơn trong cuộc sống. Thổ cẩm – thứ tưởng chừng chỉ còn trong ký ức, lại hồi sinh trong từng nếp nhà.

Từ một cô bé khuyết tật, tự ti, bà H’Yar Kbuôr nay đã trở thành “người giữ lửa” cho văn hóa thổ cẩm Ê Đê ở buôn Kala, “đầu tàu” của phong trào khởi nghiệp, khởi sự kinh doanh cho phụ nữ dân tộc thiểu số ở buôn làng bà sinh sống. 

Giữa đại ngàn Đắk Lắk, hành trình của bà H’Yar vẫn đang tiếp tục, với sắc chỉ rực rỡ trên khung cửi và niềm tin rằng nghề truyền thống sẽ không bao giờ tắt lửa trong buôn làng Ê Đê.