Tìm lời giải để phát triển bền vững vùng ngọt hóa Bắc Cà Mau
Biến đổi khí hậu ngày càng gia tăng, mùa mưa thì ngập úng, mùa hạn thì sụt lún. Đây là 2 trong rất nhiều thách thức mà vùng ngọt hóa Bắc Cà Mau đang phải đối mặt và ngày càng gia tăng, không chỉ ở mức độ mà còn cả tần suất, đe dọa đến sự phát triển bền vững của vùng.
Vùng Bắc Cà Mau có diện tích tự nhiên hơn 154.000ha. Năm 2002, UBND tỉnh quyết định phê duyệt quy hoạch đây là vùng ngọt hóa, gồm 5 tiểu vùng, trong đó, Tiểu vùng III (thuộc huyện Trần Văn Thời) và phần lớn của Tiểu vùng II (huyện U Minh) hiện còn giữ được ngọt hóa.
Với vị trí đặc thù có 3 mặt giáp biển, Cà Mau là tỉnh duy nhất trong khu vực không có nước ngọt bổ sung từ hệ thống sông Mê Kông. Do đó, nguồn nước phục vụ cho nhu cầu sinh hoạt, sản xuất phụ thuộc phần lớn vào nguồn nước mưa và khai thác nước ngầm.
Riêng vùng ngọt hóa, do không có nguồn nước ngọt bổ sung, cộng với ảnh hưởng của biến đổi khí hậu, tình trạng hạn hán kéo dài khiến mực nước trên các sông, rạch cạn kiệt. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến lưu thông, giao thương hàng hóa mà còn dẫn đến tình trạng sạt lở, sụt lún đất rất nghiêm trọng. Gần 10 năm qua, Cà Mau đã trải qua 3 lần hạn hán khốc liệt, gây thiệt hại hàng ngàn tỷ đồng, trong đó vùng ngọt hóa bị ảnh hưởng chính.
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Tô Văn Thanh, Phó viện trưởng Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam nhận định, địa phương cần phải có tính toán, rà soát lại quy hoạch, khắc phục những tồn tại cũng như đáp ứng nhu cầu cấp thiết mới, để đảm bảo sản xuất vùng ngọt hóa. Bởi vùng ngọt hóa Bắc Cà Mau đang đối mặt với nhiều thách thức.
Thực tế, mặc dù khu vực ngọt hóa đã được đầu tư khép kín hoàn chỉnh hệ thống đê bao ngoài và hệ thống cống ngăn mặn chống tràn, tiêu úng trên đê, tuy nhiên, cứ vào mùa mưa, tình trạng ngập úng lại diễn ra. Theo tính toán sơ bộ, lưu lượng bơm hiện có chỉ đạt khoảng 116.000m3/h, trong khi nhu cầu thực tế phải cần trên 914.000m3/h (tức là cần đến 7,8 lần trạm bơm hiện có).
Chủ tịch UBND huyện Trần Văn Thời Nguyễn Thế Châu cho biết, các ô thủy lợi đã được đầu tư khép kín từ cách đây hơn 20 năm, nhưng hệ thống cống, bờ bao thì chưa được đầu tư hệ thống trạm bơm tương thích, nên việc điều tiết nước gặp rất nhiều khó khăn. Tình trạng ngập úng gây thiệt hại lúa và hoa màu cho bà con nông dân khi có mưa lớn kéo dài vẫn thường xuyên diễn ra. Riêng từ đầu năm đến nay, qua 3 đợt mưa lớn đã làm thiệt hại trên 600ha hoa màu của gần 500 hộ dân vùng ngọt hóa huyện Trần Văn Thời.
Theo các chuyên, vùng ngọt hóa hiện đang đối mặt với nhiều khó khăn như hệ thống thủy lợi chưa đảm bảo đồng bộ, địa hình không bằng phẳng. Việc phân chia tiểu vùng rộng, chưa phát huy hiệu quả dẫn đến việc điều tiết nước gặp khó khăn khi có mưa lớn kéo dài, dễ ngập úng, gây thiệt hại lúa và hoa màu. Mùa khô dễ thiếu nước gây sụt lún, sạt lở nhiều tuyến lộ giao thông. Mặt khác, một bộ phận người dân còn sản xuất theo hướng tự phát, canh tác lúa không tuân thủ lịch thời vụ do cơ quan khuyến cáo dẫn đến năng suất, chất lượng thấp. Các hợp tác xã trên địa bàn chưa đáp ứng về việc cung ứng dịch vụ nông nghiệp, liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị chưa chặt chẽ, thiếu bền vững…
Trước những khó khăn trên, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Nguyễn Văn Quân cho rằng, nhu cầu vốn để đầu tư, xây dựng hoàn chỉnh hệ thống thủy lợi đáp ứng nhu cầu sản xuất của vùng ngọt hóa là rất lớn. Do vậy, trước mắt, để chủ động điều tiết nước trong nội vùng, hạn chế bơm bỏ ra Sông Ðốc và biển Tây, trên cơ sở điều kiện sản xuất, tính tương đồng về địa hình, đặc điểm canh tác của nông dân, hạng mục công trình hiện có, ngành nông nghiệp sẽ tiến hành củng cố lại 3 ô thủy lợi vùng trũng đã được đầu tư tương đối hoàn chỉnh.
Để vùng ngọt hóa thích ứng và phát triển bền vững trước hàng loạt thách thức trong tương lai, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Lê Văn Sử cho rằng, bên cạnh việc đầu tư hạ tầng thì việc quản lý, tổ chức sản xuất phù hợp với diễn biến thời tiết, hạn chế thấp nhất thiệt hại do thiên tai đóng vai trò hết sức quan trọng. Các địa phương trong vùng cần tuyên truyền người dân tuân thủ nghiêm lịch thời vụ sản xuất theo khuyến cáo của cơ quan chức năng, luân chuyển bơm tát nước, tránh bơm ra sông bỏ lượng nước ngọt quá lớn làm thiếu nước cuối vụ và sạt lở, sụt lún bờ kênh, lộ giao thông như đã xảy ra trong thời gian qua, gây thiệt hại cho địa phương.
Ðồng thời, các địa phương chủ động phối hợp với cơ quan, đơn vị có liên quan, xây dựng phương án chi tiết đầu tư các ô thủy lợi trong vùng ngọt hóa, đề xuất bố trí nguồn vốn ngân sách tỉnh, cùng với nguồn lực hỗ trợ từ ngân sách Trung ương, đồng thời huy động các nguồn vốn hợp pháp khác (kể cả nguồn lực ngoài ngân sách), từng bước thực hiện bảo đảm căn cơ, đồng bộ. Trong đó, các địa phương điều chỉnh lại 6 ô thủy lợi trước đây cho phù hợp với điều kiện thực tế sản xuất (về diện tích, trạm bơm), xem xét chia ô nhỏ theo địa hình. Các ô được lập mới có diện tích từ 300-500ha, bố trí trạm bơm với công suất phù hợp…/.
Huỳnh Anh
