Thiệt hại bên lề trong cuộc chiến tranh kinh tế

Trong 6 tháng qua, 38 quốc gia phương Tây và châu Á đã áp dụng một loạt các biện pháp trừng phạt khắc nghiệt đối với Nga. Tốc độ mà các áp lực kinh tế này được áp đặt gieo vào lòng phương Tây sự lạc quan về triển vọng và khả năng dự đoán của cuộc chiến tranh kinh tế.

Cùng với những bước lùi của Nga trên chiến trường, các lệnh trừng phạt được coi là một phản ứng mạnh mẽ làm tăng khả năng chiến thắng của Ukraine và thậm chí là cơ hội thay đổi chế độ ở Nga.

Nhưng mặc dù "Pháo đài" Nga đã bị đánh phá, nó vẫn chưa sụp đổ hay đầu hàng. Các biện pháp kiểm soát vốn và tăng lãi suất của chính phủ Nga đã ngăn chặn một cuộc khủng hoảng tài chính và sự sụp đổ của đồng rúp. Sau khi sụt giảm ban đầu, sản lượng và xuất khẩu dầu của Nga đã phục hồi, nhờ vào các đơn hàng từ Trung Quốc, Ấn Độ và nhiều nước châu Á khác. Tỷ lệ thất nghiệp vẫn ở mức có thể kiểm soát được. Triển vọng dài hạn đối với Nga là một sự trì trệ kinh tế rất nghiêm trọng, nhưng nó ít thảm khốc hơn nhiều so với tưởng tượng đầu tiên của nhiều người: ngân hàng trung ương của nước này hiện dự báo về một cuộc suy thoái “kéo dài hơn trong thời gian và có lẽ ít sâu sắc hơn”.

Tuy nhiên, nếu những hy vọng lạc quan nhất của phương Tây về các lệnh trừng phạt không thành hiện thực, thì dự đoán ngược lại - rằng các lệnh trừng phạt sẽ gây ra hậu quả bất lợi thảm khốc cho các quốc gia áp đặt chúng - cũng trở nên không chính xác.

Các cảnh báo rằng loạt biện pháp trừng phạt khốc liệt quá mức của phương Tây và cùng sự sụp đổ của đồng đô la Mỹ với tư cách là đồng tiền dự trữ của thế giới, dẫn đến sự tan rã chung của nền kinh tế toàn cầu đã được chứng minh là không chính xác: đồng đô la hiện mạnh hơn trước và các dòng chảy thương mại vẫn ổn định trên diện rộng.

Để giảm mức độ ảnh hưởng của họ đối với các lệnh trừng phạt và chính sách lãi suất của Mỹ, các quốc gia như Brazil, Trung Quốc, Ấn Độ, Thổ Nhĩ Kỳ và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất đang ngày càng sử dụng các đồng tiền trong khu vực trong thương mại song phương. Tuy nhiên, điều này hầu như không làm giảm sức hấp dẫn rộng lớn hơn của đồng đô la với tư cách là một loại tiền tệ dự trữ. Hơn nữa, việc Nga trả đũa việc giảm vận chuyển khí đốt đến châu Âu, là "lá bài" chỉ có thể sử dụng một lần. Lệnh cấm vận khí đốt của Điện Kremlin cuối cùng sẽ khuyến khích đa dạng hóa và chuyển sang năng lượng tái tạo, củng cố hơn là làm suy yếu an ninh năng lượng của khu vực.

Có một điểm song song đáng chú ý giữa những kỳ vọng mà Nga nuôi dưỡng cho cuộc xung đột tại Ukraine và những gì phương Tây hy vọng các biện pháp trừng phạt kinh tế của họ sẽ đạt được: cả hai bên đều muốn đánh bại đối thủ của mình bằng một cuộc tấn công nhanh chóng, bất ngờ tạo ra sự sụp đổ ngay lập tức.

Điều này rõ ràng đã không thành hiện thực. Thật vậy, cả những bước tiến gần đây của Ukraine trên chiến trường và việc Nga buộc phải chuyển sang điều động quân dự bị đều có thể báo trước một cuộc chiến lâu dài. Nga và phương Tây đều đã điều chỉnh và ngày càng trở thành mục tiêu bị săn lùng trong cuộc chiến tranh kinh tế.

Cuối cùng, thiệt hại của cuộc chiến kinh tế này sẽ chủ yếu do các nền kinh tế đang phát triển ở khu vực phía Nam toàn cầu gánh chịu. Các quốc gia thiếu bộ đệm - dù là dự trữ hàng hóa chiến lược, tính thanh khoản hay thặng dư thương mại - để thích ứng với thời đại "cấm vận" trở nên đặc biệt dễ bị tổn thương.

Thiếu dự phòng trong nước

Mặc dù Tổng thống Nga Vladimir Putin đã cố gắng tránh được sự sụp đổ theo kiểu Liên Xô khi đối mặt với các lệnh trừng phạt lớn, nền kinh tế Nga vẫn chịu thiệt hại nghiêm trọng và có khả năng sẽ phải chịu đựng nhiều hơn. Người Nga có thể chứng kiến sự trì trệ kinh tế và sự cô lập ngày càng tăng với phương Tây trong tương lai gần.

Tuy nhiên, đó là một câu hỏi mở, liệu sự suy thoái kinh tế xã hội này có khiến người dân Nga kêu gọi chấm dứt chiến tranh hay không, chứ chưa nói đến việc thúc đẩy chính phủ của họ giảm bớt các hoạt động quân sự tại Ukraine. Về mặt lịch sử, các biện pháp trừng phạt có cơ hội cao nhất tạo ra sự thay đổi chính sách lớn, khi một phong trào chính trị có thể hoạt động như một phương tiện để vận động quần chúng.

Nhưng bất chấp một số cuộc biểu tình gần đây, khả năng dư luận Nga tạo áp lực trong nước là không lớn. Có lẽ triển vọng tốt nhất phương Tây có thể hy vọng là sự suy thoái kinh tế cuối cùng sẽ khiến chính quyền Moscow không còn khả năng duy trì chiến tranh.

Sự vắng mặt của các phong trào đối lập đủ mạnh để hưởng lợi từ các lệnh trừng phạt giải thích lý do tại sao một số quốc gia có nền kinh tế nhỏ hơn nhiều so với Nga - chẳng hạn như Belarus, Cuba, Triều Tiên, Syria và Venezuela - đã tỏ ra không hề hấn về mặt chính trị trước sức ép kinh tế kéo dài. Điều này rất quan trọng, vì một vài nước trong số này đã hoặc đang phải chịu các lệnh trừng phạt sâu rộng hơn và được thực thi nghiêm ngặt hơn so với Nga hiện nay.

Đối với các quốc gia đó, thật khó để hình dung một chiến dịch gây áp lực chống lại Nga hiện tại sẽ kết thúc nhanh chóng. Sự cương quyết của Moscow và sự tự tin theo đuổi chiến thắng của Ukraine có nghĩa là nếu Nga không trả lại các vùng lãnh thổ đang kiểm soát cho Ukraine - dù bằng vũ lực hay bằng đàm phán - thì các hạn chế kinh tế có thể vẫn được duy trì.

Tất nhiên, điều này cũng gây tác động đến nền kinh tế toàn cầu. Điều quan trọng nhất, nó sẽ làm sâu sắc hơn nữa việc tái sắp xếp nền thương mại và tài chính của phương Tây khỏi Nga. Việc áp đặt các biện pháp trừng phạt đối với một nhà xuất khẩu hàng hóa lớn ban đầu đã đẩy giá năng lượng, thực phẩm và kim loại lên cao. Những trở ngại này này cuối cùng cũng sẽ dần giảm bớt, nhưng quá trình này rất đau đớn và khó khăn. Các nguồn cung cấp mới đã trở nên có sẵn khi dự trữ dầu của Mỹ, lúa mì Australia và khí tự nhiên Qatar được bơm vào thị trường toàn cầu.

Khi rõ ràng rằng việc áp dụng các lệnh trừng phạt của châu Âu đối với xuất khẩu năng lượng của Nga sẽ chậm hơn dự kiến, áp lực lên giá dầu và khí đốt đã giảm bớt. Bằng cách giảm nhu cầu hàng hóa, kinh tế Trung Quốc giảm tốc cũng giúp giảm lạm phát. Các chính phủ G7 tiếp tục củng cố thị trường bằng cách theo đuổi giới hạn giá đối với xuất khẩu dầu của Nga thay vì cấm vận hoàn toàn.

Cuối cùng, vào cuối tháng 7, một thỏa thuận xuất khẩu ngũ cốc do Liên hợp quốc và Thổ Nhĩ Kỳ dàn xếp đã cho phép xuất khẩu ngũ cốc của Ukraine, giảm bớt lo lắng về tình trạng thiếu lương thực toàn cầu. Ngay cả tác động gây sốc của lệnh cấm vận khí đốt của Nga đối với giá điện của châu Âu dường như đã qua đi. Các biện pháp trừng phạt làm gia tăng sự biến động kinh tế, nhưng những cú sốc dường như không kéo dài lâu lắm.

Tóm lại, nền kinh tế thế giới đủ khả năng thích ứng để bù đắp một phần thiệt hại do cuộc chiến tranh kinh tế kéo dài gây ra. Tuy nhiên, những can thiệp của các chính phủ để giảm thiểu những tác động này là muộn màng và phức tạp, mặc dù hậu quả của việc áp đặt các biện pháp trừng phạt đối với một quốc gia xuất khẩu hàng hóa lớn là hoàn toàn có thể thấy trước được. Trong tương lai, bất kỳ biện pháp trừng phạt nào nữa phải được thực hiện với tầm nhìn xa hơn về kinh tế vĩ mô. Sự thận trọng như vậy là điều cần thiết không chỉ để tránh thiệt hại về tài sản thế chấp ở châu Phi, châu Á và châu Mỹ Latinh mà còn để duy trì sự thống nhất chính trị giữa các quốc gia đã duy trì các lệnh trừng phạt chống lại Nga.

CỨ NÓI

Giữa những bản tin không ngừng và những câu chuyện tuyên truyềnn xung quanh cuộc chiến, thật khó để đánh giá tác động tổng thể của các lệnh trừng phạt của phương Tây. Đây là vấn đề cố hữu của chiến tranh kinh tế: giống như kinh tế là bức tranh tổng hợp của các xu hướng đối kháng, tác động của các lệnh trừng phạt là kết quả xung đột giữa các lực lượng chính trị và kinh tế.

Đầu tiên, xe tăng của Nga đang chạy bằng vi mạch được dùng trong máy giặt. Thứ hai, thống kê thương mại cho thấy xuất khẩu chip Trung Quốc sang Nga tăng 241% so với cùng kỳ năm ngoái. Cả hai sự kiện đều cung cấp những hiểu biết quan trọng về tác động phức tạp và mâu thuẫn của các biện pháp trừng phạt: một phần cho thấy thiệt hại to lớn mà chúng đang gây ra đối với cơ sở công nghiệp phụ thuộc vào nhập khẩu của Nga, phần còn lại phản ánh một quá trình điều chỉnh và chuyển hướng thương mại dần dần, không đầy đủ và khó khăn.

Do tập trung vào các điểm dễ bị tổn thương lẫn nhau, người ta dễ dàng quên rằng trong các nền kinh tế có chiến tranh, các nguồn lực thường dễ thay thế hơn dự kiến. Các nền kinh tế công nghiệp hiện đại thường có "chỗ chùng xuống" được sử dụng để hấp thụ các cú sốc.

Đây là lý do tại sao châu Âu sẽ bị ảnh hưởng, nhưng vẫn tồn tại sau lệnh cấm vận khí đốt của Nga. Thật vậy, khối “trung lập” trong nền kinh tế thế giới là chìa khóa để cung cấp các nguồn lực như vậy. Trung Quốc đang bán ô tô và máy tính cho Nga nhưng cũng hỗ trợ các chính phủ châu Âu đảm bảo lượng khí đốt bổ sung, cho thấy họ có lợi ích vật chất trong việc giúp cả hai bên trong cuộc chiến kinh tế. Cuộc bao vây kinh tế của Nga còn lâu mới chấm dứt, và tương lai của chiến dịch này sẽ ngày càng hướng đến hành động của các bên không phải phương Tây: Trung Quốc, châu Phi, Trung Đông, Ấn Độ, Indonesia, Thổ Nhĩ Kỳ.

Tuy nhiên, một số quốc gia trung lập thiếu khả năng phục hồi và khả năng điều chỉnh theo địa kinh tế mới. Một ví dụ quan trọng là sự tranh giành toàn cầu về khí đốt tự nhiên hóa lỏng. Do các nước châu Âu đã mua hầu hết nguồn cung có sẵn trên thị trường toàn cầu để bổ sung cho các kho dự trữ của họ, Bangladesh và Pakistan đã buộc phải áp dụng hình thức cắt điện. Tài chính công ở El Salvador, Ai Cập, Ghana, Sri Lanka và Tunisia cũng đang bị căng thẳng nghiêm trọng. Các tổ chức tài chính quốc tế như Ngân hàng Thế giới và Quỹ Tiền tệ Quốc tế, cùng với các chính phủ G20, nên hỗ trợ các nước này trong những tháng tới để tránh thảm họa kinh tế và nhân đạo.

Những khúc quanh của cuộc chiến kinh tế chống lại Nga cần thận trọng không đưa ra kết luận sớm hoặc sâu rộng. Nếu cuộc chiến này sớm kết thúc, đó chủ yếu sẽ là kết quả của những bước tiến của Ukraine trên chiến trường, nơi mà Kyiv có hai tài sản chính mà Moscow thiếu: quân đội được trang bị tốt và thông tin tình báo chính xác về đối thủ của họ. Nếu chiến dịch quân sự của Nga không có kết quả chính xác, các biện pháp trừng phạt sẽ trở nên cố hữu như một đặc điểm gần như lâu dài của quan hệ Nga-phương Tây.

Các nhà hoạch định chính sách phương Tây bắt buộc phải chuẩn bị tốt hơn cho các cuộc khủng hoảng trong tương lai do sử dụng vũ khí tài chính, công nghệ và năng lượng. Thống chế chiến trường của Vương quốc Phổ Helmuth von Moltke từng nói rằng: "Không có kế hoạch quân sự nào kéo dài một cách chắc chắn ngoài cuộc chạm trán đầu tiên với lực lượng chính của kẻ thù".

Sáu tháng qua cho thấy điều này cũng áp dụng cho chiến tranh kinh tế: không có chiến lược trừng phạt nào mở rộng một cách chắc chắn ngoài cú sốc kinh tế đầu tiên mà nó gây ra.