Giang Mỗ bảo tồn văn hóa Mường gắn với phát triển du lịch
Nằm cách trung tâm phường Hòa Bình, tỉnh Phú Thọ khoảng 10km, bản Giang Mỗ mang trong mình vẻ đẹp nguyên sơ và thanh bình. Đây là một không gian bản làng mang đậm nét văn hóa Mường cổ vẫn đang được người dân nơi đây gìn giữ và phát triển.
Bản Giang Mỗ (xóm Mỗ, xã Thung Nai) nằm trọn trong lòng thung lũng, bao quanh là những triền núi và nương lúa xanh mướt. Nơi đây có khoảng 140 hộ dân người Mường sinh sống, trong đó còn hơn 100 ngôi nhà sàn cổ được bảo tồn nguyên vẹn. Từng cột gỗ, mái lá cọ, cầu thang gỗ in hằn vết thời gian... như đang kể một câu chuyện xưa của cộng đồng người Mường sống hòa mình với thiên nhiên và chứa đựng nhiều giá trị văn hóa bản địa.
Điều làm nên linh hồn bản Giang Mỗ chính là những ngôi nhà sàn cổ hình con rùa, kiến trúc đặc trưng của người Mường. Nhà được dựng dựa lưng vào núi, hướng ra thung lũng để đón gió, tầng trên cất lương thực, tầng giữa là nơi sinh hoạt, tầng dưới làm chuồng trại và để dụng cụ sản xuất. Giữa nhà, bếp lửa đỏ rực, nơi ấm áp nhất, cũng là trái tim đối với mỗi gia đình Mường. Khách đến chơi nhà thường được mời chén rượu cần bên bếp, nghe chủ nhà kể chuyện đời, chuyện bản trong khói bếp thơm nồng và vang vọng tiếng cồng chiêng đâu đó trong xóm.
Homestay Bảo Chiều, một trong những hộ làm du lịch cộng đồng sớm và bài bản nhất bản của Giang Mỗ với mục tiêu du lịch không chỉ là sinh kế, mà là hành trình giữ gìn những giá trị văn hóa lâu đời của cha ông. Chị Bùi Thị Chiều, chủ homestay chia sẻ, nhận thấy bản Giang Mỗ có cảnh quan thiên nhiên đẹp cùng những nét văn hóa đặc sắc còn được lưu giữ nguyên vẹn nên gia đình chị bắt đầu làm du lịch từ năm 1997. Chị mong muốn mang đến cho du khách những trải nghiệm về không gian, cảnh quan và văn hóa Mường cũng như tạo việc làm cho người dân, phát triển kinh tế địa phương.
Bản Giang Mỗ còn lưu giữ cả kho tàng phong tục, lễ nghi và đặc biệt là ẩm thực Mường. Ông Quang Sinh, chủ homestay Luận Oanh cho biết, du khách đến đây thích những món ăn của người Mường như: xôi nếp nương, cá suối nướng, thịt gà nấu măng chua, măng đắng, cơm lam, rượu cần… Các món ăn được bày biện trên lá chuối xanh, đều là những món truyền thống mang theo mùi vị của núi rừng và tình cảm của người dân trong bản.
Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế – xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021–2025 đã mang lại nguồn lực lớn giúp bản Giang Mỗ chuyển mình. Người dân nơi đây được hỗ trợ vốn, kỹ thuật, xây dựng mô hình sản xuất nông nghiệp gắn với du lịch, đồng thời phát triển các sản phẩm đặc trưng của người Mường.
Bản Giang Mỗ hiện có 195 hộ dân với 735 nhân khẩu, trong đó đồng bào dân tộc Mường chiếm đến 98%. Khoảng 30 hộ ở khu trung tâm có đủ điều kiện đón khách du lịch, 14 hộ kinh doanh homestay. Du khách đến du lịch tại bản Giang Mỗ có thể kết hợp tham quan Bảo tàng Không gian Văn hóa Mường, đi thuyền vãn cảnh hồ Hòa Bình, thăm động Thác Bờ hay dạo chơi trong những đồi cam trĩu quả Cao Phong..., tất cả hòa quyện thành bức tranh du lịch đầy sức sống của vùng đất Hòa Bình.
Chị Nguyễn Mai Anh đến từ Hà Nội chia sẻ, bản Giang Mỗ đem lại cảm giác rất khác rất đặc biệt. Ở đây du khách được sinh hoạt, trải nghiệm văn hóa, ẩm thực và công việc hằng ngày cùng người dân bản địa. Đặc biệt là cảnh quan và không gian của bản Giang Mỗ khiến chị thấy bình yên, yêu cuộc sống và con người nơi đây.
Theo các hộ làm homestay trong bản Giang Mỗ, khách trong và ngoài nước đã biết và đến với bản nhiều hơn, những ngày cao điểm, bản đón 300–400 lượt khách. Ông Đinh Văn Dần, Trưởng xóm Mỗ chia sẻ, người dân trong bản luôn ý thức được tầm quan trọng của văn hóa dân tộc, xem văn hóa là gốc rễ cơ bản để từ đó phát triển du lịch, phát triển kinh tế gia đình, xây dựng bản làng ngày càng phát triển. Năm 2025, xóm Mỗ được Thủ tướng Chính phủ tặng Bằng khen vì thành tích trong thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia.
Ông Nguyễn Việt Phương, Chủ tịch UBND xã Thung Nai cho biết, UBND xã xác định phát triển du lịch phải gắn liền với bảo tồn văn hóa. Đặc biệt đối với bản Mường Giang Mỗ, từng ngôi nhà, điệu múa, món ăn đều là một phần di sản văn hóa Mường cần được gìn giữ. Chính quyền địa phương sẽ thường xuyên phối hợp tập huấn kỹ năng làm du lịch, hỗ trợ chỉnh trang cảnh quan, thu gom rác thải, đảm bảo môi trường xanh, sạch, đẹp.
Bản Giang Mỗ hôm nay không chỉ là một điểm đến mà còn là minh chứng sống động cho sự hòa quyện giữa gìn giữ và phát triển. Cộng đồng người Mường, xã Thung Nai, tỉnh Phú Thọ đang viết tiếp câu chuyện văn hóa của dân tộc mình bằng niềm tự hào và khát vọng vươn lên./.
Lưu Trọng Đạt
