Cần cơ chế "vượt trội" để bứt phá phát triển năng lượng trong giai đoạn mới

Theo Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên, trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn tới, mục tiêu tăng trưởng GDP đặt ra ở mức từ 10% trở lên. Để đạt được mức này, tăng trưởng điện năng phải cao hơn từ 1,3-1,5 lần, chưa kể nhu cầu năng lượng tăng nhanh do chuyển đổi số, ứng dụng AI và sự xuất hiện của các trung tâm dữ liệu - những lĩnh vực tiêu thụ lượng lớn năng lượng sạch.

Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên

Quy hoạch điện VIII và bản điều chỉnh yêu cầu tổng công suất nguồn điện của Việt Nam trong 5 năm tới phải đạt 190.000 - 254.000 MW, gấp 2,5-3 lần hiện nay. Điều này đòi hỏi nhu cầu vốn rất lớn, khoảng 18-20 tỷ USD/năm cho cả nguồn và lưới truyền tải, cùng hệ thống công nghệ hiện đại để vận hành ổn định quy mô công suất tăng đột biến. Bộ trưởng nhấn mạnh, với công nghệ và cơ chế cũ, Việt Nam không thể đáp ứng yêu cầu này.

Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên nhận định, Luật Điện lực và các quy định hiện hành chưa thể giải quyết “bài toán” tăng mạnh công suất nguồn điện cũng như yêu cầu chuyển dịch sang năng lượng sạch. Đây là lý do Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết 70 và Quốc hội đang xem xét Nghị quyết nhằm thể chế hóa các chủ trương này bằng những cơ chế "vượt trội", có hiệu lực trong 5 năm (2026 - trước 1/1/2031).

Bộ trưởng cũng làm rõ nhiều đề xuất của đại biểu. Về điều chỉnh quy hoạch linh hoạt, Bộ Công Thương đồng tình và sẽ tiếp thu để thể hiện rõ trong dự thảo. Về điện gió ngoài khơi, cần vận dụng Điều 42 Luật Dầu khí để quản lý theo chuỗi, giao Chính phủ quyết định nhằm bảo đảm tính đồng bộ. Về cơ chế ngoại tệ, bảo lãnh, thanh toán, nhập khẩu điện, Bộ trưởng khẳng định Nghị quyết chỉ quy định vấn đề thuộc thẩm quyền Quốc hội; còn nội dung thuộc Chính phủ sẽ được giao cho cơ quan điều hành xử lý linh hoạt để phù hợp thực tiễn.

Bộ trưởng lưu ý, dù nằm trong Quy hoạch điện VIII, các dự án chỉ được triển khai khi đáp ứng đầy đủ yêu cầu theo các luật có liên quan. Nghị quyết chỉ điều chỉnh các dự án trọng điểm, quy mô lớn, tác động đến an ninh năng lượng quốc gia.

Về nhập khẩu điện, Bộ trưởng cho biết, trong ngắn hạn vẫn phải duy trì, do năng lực sản xuất - truyền tải chưa đáp ứng và chi phí mua điện từ Lào, Trung Quốc rẻ hơn so với truyền tải xa từ các vùng trong nước. Việt Nam hướng tới tự chủ năng lượng, song cần duy trì kết nối lưới điện ASEAN và hợp tác nhập - xuất khẩu điện.

Giải thích thêm về năng lượng mới, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên cho rằng, điện hydrogen hiện có giá thành rất cao do phải qua nhiều công đoạn chuyển đổi, ít nhất 10-15 năm nữa mới phù hợp với điều kiện Việt Nam. Điện hạt nhân được đánh giá có chi phí cạnh tranh trong dài hạn khi đạt quy mô tối ưu, đồng thời mang lại lợi ích công nghệ cho nhiều lĩnh vực.

Bộ trưởng khẳng định, các cơ chế trong Nghị quyết phải đủ hấp dẫn để thu hút nhà đầu tư, tạo đột phá cho phát triển năng lượng, đáp ứng nhu cầu tăng trưởng kinh tế và mục tiêu trung hòa carbon vào năm 2050.

Huy Tùng