Vai trò của truyền thông trong định hướng nhận thức và giảm thiểu bạo lực học đường

Bên cạnh vai trò của gia đình, nhà trường và các tổ chức xã hội, truyền thông giữ vị trí đặc biệt quan trọng trong việc định hướng nhận thức xã hội, lan toả giá trị tích cực và góp phần giảm thiểu hành vi bạo lực trong môi trường giáo dục.

Kênh phản ánh và cảnh báo sớm tình trạng bạo lực học đường

Trong bối cảnh bạo lực học đường có xu hướng diễn biến phức tạp, truyền thông giữ vai trò quan trọng trong việc phản ánh và cảnh báo sớm, giúp ngăn ngừa, xử lý kịp thời các nguy cơ xảy ra bạo lực trong môi trường giáo dục.

Trước hết, truyền thông là kênh phát hiện sớm những dấu hiệu bạo lực trong môi trường học đường. Những video, hình ảnh, phản ánh từ học sinh, phụ huynh trên mạng xã hội hay các phóng sự điều tra của báo chí giúp kịp thời đưa ra ánh sáng những vụ việc vốn có nguy cơ bị che giấu hoặc xử lý chậm, tránh được sự việc âm ỉ kéo dài dẫn đến hậu quả nghiêm trọng.

Ngoài ra, việc truyền thông phản ánh trung thực, khách quan hiện tượng bạo lực học đường không chỉ giúp ngăn chặn hậu quả mà còn tạo áp lực dư luận tích cực, buộc nhà trường và các cơ quan chức năng vào cuộc.

Theo ThS Nguyễn Văn Hào, Giảng viên Viện Báo chí – Truyền thông, Học viện Báo chí và Tuyên truyền, truyền thông đã giúp "giải mã" hiện tượng bạo lực học đường từ những hành vi bạo lực trực diện đến những hình thức ngầm như tẩy chay, bắt nạt trên mạng (cyberbullying) hay bạo lực ngôn từ.

Điều đáng trân trọng ở đây là cách truyền thông biến những vụ việc đau lòng thành lời cảnh tỉnh, khơi gợi sự nhìn nhận và trách nhiệm của phụ huynh, giáo viên, học sinh. Khi báo chí phân tích sâu về tâm lý nạn nhân và hậu quả lâu dài của bạo lực, cộng đồng mới thực sự nhận ra rằng đây không phải là "chuyện đùa của trẻ nhỏ" mà là một vấn nạn xã hội cần được hành động nghiêm túc.

Định hướng nhận thức tích cực cho học sinh

Không chỉ dừng lại ở việc phản ánh, thông qua truyền thông, học sinh nhận thức rõ hơn về các nguy cơ bạo lực học đường có thể gây ra với chính bản thân, bạn bè mình, từ đó, có phương án chủ động phòng, tránh như: Học các kỹ năng về phòng, chống xâm hại bạo lực; tránh xa bạo lực, không gây bạo lực, chủ động báo với thầy cô giáo, cha mẹ khi mình có mối đe dọa gây bạo lực hoặc biết được hiện tượng bạo lực có thể xảy ra đối với các bạn khác.

Ngoài ra, truyền thông còn có vai trò giáo dục, định hướng nhận thức và hình thành thái độ đúng đắn của học sinh đối với vấn nạn bạo lực học đường thông qua việc lan tỏa những thông điệp nhân văn, khuyến khích tinh thần tôn trọng, yêu thương và chia sẻ giữa học sinh.

ThS Nguyễn Văn Hào nhận định: “Những chiến dịch truyền thông có chiều sâu như: "Nói không với bạo lực học đường" hay các talkshow với chuyên gia tâm lý, đã góp phần trang bị cho học sinh kỹ năng sống, năng lực đồng cảm và khả năng giải quyết xung đột. Đặc biệt, truyền thông còn là kênh khuếch đại tiếng nói của chính học sinh những người hiểu rõ nhất về thực trạng bạo lực học đường; từ đó tạo ra sức ép cho xã hội khiến nhà trường, phụ huynh và cơ quan chức năng không thể đứng ngoài cuộc”.

Có thể thấy, bạo lực học đường không chỉ là vấn đề cá biệt của một vài trường học, mà đã trở thành một hiện tượng xã hội cần được xử lý toàn diện, trong đó công tác truyền thông đóng vai trò “mở đường” cho nhận thức.

TS Phạm Thị Thu Phương, Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam cho rằng: “Truyền thông không chỉ phản ánh thực trạng bạo lực học đường mà còn là công cụ giáo dục mạnh mẽ nếu được triển khai đúng cách. Qua các chiến dịch truyền thông, học sinh biết nhận diện hành vi bạo lực, hiểu hậu quả của nó và học được cách ứng xử tích cực trong các mối quan hệ học đường”.

Tạo cầu nối giữa nhà trường – gia đình – xã hội

Cô giáo Nguyễn Thị Lan Hương, giáo viên Trường THCS Ngô Gia Tự, thành phố Hải Phòng chia sẻ: “Trong thực tế những năm gần đây, tình trạng bạo lực học đường tại các trường THCS diễn ra dưới nhiều hình thức. Không chỉ dừng lại ở những vụ việc đánh nhau, gây thương tích, bạo lực học đường còn xuất hiện dưới nhiều hình thức tinh vi hơn như bắt nạt, cô lập, xúc phạm danh dự, nhân phẩm, hoặc bạo lực tinh thần trên không gian mạng. Hậu quả mà nó để lại không chỉ là những tổn thương thể chất, mà còn là những vết hằn tâm lý lâu dài, ảnh hưởng đến quá trình học tập và sự phát triển nhân cách của học sinh. Việc các clip đánh nhau lan truyền trên mạng làm dấy lên lo ngại trong cộng đồng, làm xói mòn niềm tin vào môi trường học đường an toàn, đồng thời tạo hiệu ứng bắt chước nguy hiểm trong một bộ phận thanh thiếu niên khác”.

Như vậy, bạo lực học đường không còn là câu chuyện riêng của nhà trường, mà là vấn đề của cả xã hội. Trong cuộc chiến ấy, truyền thông giữ vai trò cầu nối quan trọng, gắn kết gia đình, nhà trường và cộng đồng cùng chung tay ngăn chặn, phòng ngừa và giảm thiểu bạo lực trong môi trường giáo dục.

Theo TS Phạm Thị Thu Phương, một trong những nguyên nhân dẫn đến bạo lực học đường là thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và xã hội. Hiện nay nhiều phụ huynh cuốn theo công việc mà ít có thời gian dành cho con, không thường xuyên trò chuyện tâm sự, lắng nghe và chia sẻ với các con. Trong khi đó, nhà trường vẫn còn nặng về thành tích học tập, thiếu chú trọng rèn luyện kỹ năng mềm, kỹ năng kiểm soát cảm xúc và giải quyết xung đột. Ngoài ra, sự thiếu vắng sân chơi lành mạnh, thiếu môi trường hoạt động xã hội tích cực cũng khiến học sinh có những hành vi lệch chuẩn.  

Lúc này, truyền thông giúp tạo ra một không gian đối thoại công khai, nơi các bên có thể chia sẻ, lắng nghe và cùng tìm giải pháp. Khi báo chí, mạng xã hội, truyền hình phản ánh đúng bản chất vụ việc, vừa lên án hành vi bạo lực, vừa khuyến khích sự cảm thông, giáo dục lòng nhân ái, thì đó chính là lúc truyền thông đang làm tốt vai trò “người kết nối” giữa ba lực lượng giáo dục: gia đình – nhà trường – xã hội.

Tuy nhiên, truyền thông cũng cần được quản lý và định hướng đúng đắn. Việc đăng tải, chia sẻ những hình ảnh bạo lực học đường một cách giật gân, thiếu kiểm chứng có thể gây tổn thương cho nạn nhân và vô tình kích thích hành vi bạo lực. Vì vậy, các cơ quan báo chí và người làm truyền thông cần tuân thủ nghiêm đạo đức nghề nghiệp, bảo vệ quyền trẻ em trên môi trường số, và đặt giá trị nhân văn lên trên những tiêu chí câu view hay giật tít.

Giảm thiểu bạo lực học đường không chỉ là trách nhiệm của gia đình và nhà trường, mà là nhiệm vụ của toàn xã hội – trong đó truyền thông là “người bạn đồng hành” không thể thiếu. Việc phát huy vai trò của truyền thông một cách chuyên nghiệp, có trách nhiệm, kết hợp với nỗ lực của các ngành, các cấp và toàn xã hội sẽ là chìa khóa để bảo vệ trẻ em và tạo dựng “trường học hạnh phúc” cho các thế hệ tương lai.