TT Thích Minh Quang: Vu Lan báo hiếu là nét đẹp văn hóa của Việt Nam

“Tháng Bảy mùa Thu lá rụng vàng/ Ấy mùa nhân loại đón Vu Lan.” Những ngày tháng Bảy Âm lịch, trên khắp nước Việt, các gia đình tin theo Phật giáo đều thành kính bước vào mùa Vu Lan, mùa báo hiếu.

Vu Lan đã trở thành nét đẹp văn hóa của người Việt. Song, cũng nhiều người cho rằng tháng Bảy là “tháng cô hồn” xui xẻo, dẫn tới nhiều hoạt động cúng bái mê tín.

Trước hiện tượng này, Thượng tọa Thích Minh Quang, Phó Chánh văn phòng Trung ương Giáo hội Phật giáo Việt Nam, Phó trụ trì chùa Tam Chúc đã có những lý giải để người dân hiểu ý nghĩa dịp lễ Vu Lan-Rằm tháng Bảy.

Mùa hiếu hạnh

- Xin Thượng tọa cho biết nguồn gốc và ý nghĩa của lễ Vu Lan tháng Bảy Âm lịch?

Thượng tọa Thích Minh Quang: Mùa Vu Lan báo hiếu đã trở thành nét văn hóa truyền thống hàng nghìn năm của dân tộc Việt Nam.

Vu Lan bắt nguồn từ sự tích về bậc đại hiếu Mục Kiền Liên Bồ tát nhờ hợp lực của chư tăng khắp mười phương để cứu mẹ mình ra khỏi kiếp ngạ quỷ. Chính vì vậy, đây là dịp để tưởng nhớ công ơn cha mẹ, tổ tiên và được Phật giáo coi là ngày lễ quan trọng trong tháng Bảy Âm lịch hằng năm.

Theo quan điểm của Giáo hội Phật giáo Việt Nam, Vu Lan là dịp để chúng ta nghĩ đến “tứ đại ân” nghĩa là ơn cha mẹ, ơn quốc gia, ơn thầy bạn và ơn xã hội.

Trước hết, mỗi người cần thực hành và khắc sâu hạnh nguyện báo hiếu với cha mẹ, ông bà, tổ tiên. Đối với ơn quốc gia, chúng ta hãy tri ân các anh hùng dân tộc đã hy sinh, hãy là những người công dân tốt. Ơn thầy bạn là sự trân trọng những người dạy dỗ, truyền thụ kiến thức, đạo đức cho chúng ta trong cuộc sống. Ơn xã hội là biết ơn mọi người, mọi tầng lớp trong xã hội, chẳng hạn như trong thời gian chống dịch COVID-19 vừa qua, đã có biết bao bác sỹ, chiến sỹ tuyến đầu vất vả ngày đêm. Chúng ta cần tri ân họ sâu sắc.

Với truyền thống văn hóa hiếu nghĩa, uống nước nhớ nguồn của dân tộc và tín ngưỡng tâm linh thờ cúng tổ tiên của người Việt Nam, ngày lễ Vu Lan của Đạo Phật đã hòa quyện với triết lý, tục thờ cúng ngày Rằm tháng Bảy Âm lịch (xá tội vong nhân) hình thành lễ hội Vu Lan báo hiếu.

- Thưa Thượng tọa, các chùa, cơ sở tự viện thường tổ chức lễ hội Vu Lan với những nghi thức gì?

Thượng tọa Thích Minh Quang: Đại lễ Vu lan có thể tổ chức vào các ngày trong tháng Bảy Âm lịch, chính lễ vào Rằm tháng Bảy (tức ngày 12/8/2022). Nội dung gồm: Tụng kinh-sám Vu Lan, kinh báo hiếu phụ mẫu, kinh Mục Liên sám pháp, kinh A Di Đà…; lễ cầu siêu cho anh linh anh hùng liệt sỹ, tổ tiên trong gia đình; pháp thoại thuyết giảng ý nghĩa Vu Lan báo hiếu; nghi thức “Bông hồng cài áo” tri ân công đức sinh thành của cha mẹ; nghi thức thắp nến tri ân và truyền hoa đăng tưởng niệm anh linh anh hùng liệt sỹ và cửu huyền thất tổ; chương trình nghệ thuật về công cha nghĩa mẹ…

Vừa qua, hàng nghìn Phật tử đã tham dự lễ Vu Lan báo hiếu tại chùa Tam Chúc (Hà Nam). Bên cạnh các nghi lễ truyền thống Phật giáo, đại lễ Vu Lan báo hiếu với chủ đề “Mùa hiếu hạnh” còn có các tiết mục tái hiện lại câu chuyện của Đại hiếu Mục Kiền Liên Bồ tát cứu mẹ và những tiết mục nghệ thuật ngợi ca đấng sinh thành. Chương trình có sự tham gia của nghệ sỹ ưu tú Đới Quân, các nghệ sỹ Mạnh Quân, Xuân Nghĩa, Trà My.

Giữ gìn nét đẹp Vu Lan

- Thưa Thượng tọa, đối với người dân, Hội đồng trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam có hướng dẫn tổ chức Đại lễ Vu lan báo hiếu như thế nào?

Thượng tọa Thích Minh Quang: Trước tháng Bảy Âm lịch, hòa thượng Thích Thiện Nhơn, Chủ tịch Hội đồng Trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam đã ra thông bạch số 317 về tổ chức lễ Vu Lan theo tinh thần Phật giáo truyền thống, tránh những hình thức mê tín dị đoan.

Theo đó, trong khâu tổ chức mua sắm lễ, các cơ sở tự viện tránh tổ chức thu tiền mua lễ mang hình thức dịch vụ tâm linh và các nghi lễ không phù hợp với chính pháp và nghi lễ truyền thống.

Người dân không đốt nhiều vàng mã, nên thực hiện các việc làm từ thiện thiết thực cứu giúp người nghèo khổ để chuyển hóa thành nghiệp thiện lành báo hiếu tổ tiên và cha mẹ; thực hiện tốt công tác phòng chống dịch COVID-19.

Tại tư gia của các gia đình, nếu mọi người tổ chức nghi lễ có đông người tham gia thì phải có sự chấp thuận của chính quyền địa phương.

- Xin Thượng tọa hướng dẫn cụ thể cách người dân thực hiện các nghi lễ tại nhà?

Thượng tọa Thích Minh Quang: Lễ vật có thể không nhiều, chỉ cần chuẩn bị được 6 thứ: Hương (trầm), hoa, đăng (đèn, nến), trà, quả, thực (xôi, chè, bánh hoặc mâm cơm chay, mặn).

Ngoài ra nếu điều kiện cho phép, người dân đi chợ, có thể mua cá, ốc, lươn, trạch... mang ra chỗ nước sạch để thả. Đặc biệt, Giáo hội Phật giáo Việt Nam khuyến cáo người dân không nên đốt vàng mã bởi điều này không có trong truyền thống, giáo lý đạo Phật, gây tốn kém cho người dân và ô nhiễm môi trường.

Bên cạnh việc cúng lễ, quan trọng nhất vẫn là giữ trọn đạo hiếu với cha mẹ.

Trong kinh Phật có một câu chuyện về chàng thanh niên rất tôn kính Đức Phật. Mỗi ngày, chàng đều mang một nải chuối đến dâng cho Phật. Một hôm, chàng mang nải chuối về, treo lên xà nhà rồi có việc vội đi ngay, chưa kịp đến chùa. Người mẹ già ở nhà bị lòa, đụng vào nải chuối, làm rụng mất một quả. Bà mới nhặt lên, ăn quả chuối đó. Về nhà, chàng thanh niên trách mẹ vì đã ăn mất quả chuối cúng Phật. Bà mẹ buồn lắm nhưng không giải thích. Hôm sau, chàng mang một nải chuối khác đến chùa. Đức Phật mới hỏi: “Người đến đây làm gì?” Chàng trai đáp: “Con mang chuối đến dâng cho Phật.” Đức Phật nói: “Sao không dâng cho Phật ở nhà? Chàng trai ngạc nhiên: “Nhà con không có Phật, chỉ có mẹ già.” Phật bảo rằng: “Mẹ chính là Phật.”

Tôi vẫn nói vui với mọi người rằng chỉ có Tôn Ngộ Không mới sinh ra từ núi đá, còn chúng ta đều do cha mẹ sinh thành, người còn hiện tiền, người đã quá vãng. Cho nên, quanh năm lúc nào cũng là pháp hội Vu Lan báo hiếu. Trong tháng Bảy này, chúng ta hãy dành trọn thời gian cho cha mẹ. Nếu cha mẹ đã mất, chúng ta hãy về chùa, tụng kinh niệm Phật để hồi hướng cho cha mẹ. Nếu cha mẹ còn hiện tiền, chúng ta hãy về thăm cha mẹ, gọi điện thoại động viên cha mẹ.

- Thưa Thượng tọa, nhiều người coi tháng Bảy là “tháng cô hồn,” không may mắn nên họ thực hiện nhiều nghi lễ, đốt nhiều vàng mã. Thượng tọa nghĩ sao về việc này?

Thượng tọa Thích Minh Quang: Dịp lễ Vu Lan đang bị yếu tố mê tín, phi Phật giáo tác động, trong đó có tục đốt vàng mã. Trong Kinh Địa Tạng có ghi rằng: "Muốn cho người quá cố được siêu thoát, con cháu nên tụng kinh, niệm Phật, phóng sinh, tu phúc và làm các việc lành để hồi hướng công đức; nên hạn chế sát sinh, tạo các nghiệp ác và tế bái quỷ thần vì những việc làm này không đem lại lợi ích cho kẻ còn cũng như người mất."

Theo quan niệm nhà Phật, tháng Vu Lan là thời điểm "thần lực chư tăng tỏa khắp mười phương." Bởi sau 3 tháng an cư (ở ẩn) trau dồi công hạnh, chư tăng tịnh hóa thân tâm, cứu giúp chúng sinh, làm đẹp cho đời. Rằm tháng Bảy còn là ngày Tết Trung Nguyên (Tết giữa năm). Vì vậy, không có cơ sở nào để nói rằng tháng Bảy là không may mắn.

- Xin trân trọng cảm ơn Thượng tọa!