Kỷ luật học đường phải đúng tinh thần “kỷ luật tích cực”
Một trong những điểm mới trong dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều về xử phạt hành chính trong lĩnh vực giáo dục, được Bộ Giáo dục và Đào tạo lấy ý kiến từ nay đến ngày 16/10 là học sinh xúc phạm danh dự, thân thể giáo viên có thể bị cách ly khỏi trường học. Tuy nhiên, nội dung này vẫn còn nhiều ý kiến khác nhau.
Một góc lớp học, nơi giáo viên đang nhẹ nhàng trao đổi với học sinh sau giờ học, hướng đến cách ứng xử tích cực thay vì trừng phạt. Ảnh minh họa: Lan Anh
Tại điều 26 và điều 28, Bộ Giáo dục và Đào tạo bổ sung quy định phạt tiền từ 5 - 10 triệu đồng đối với hành vi xúc phạm danh dự, nhân phẩm; xâm phạm thân thể bạn bè, giáo viên, cán bộ quản lý giáo dục, nhân viên trong cơ sở giáo dục nhưng chưa đến mức truy cứu trách nhiệm hình sự.
Đồng thời yêu cầu phải xin lỗi công khai người bị xúc phạm, trừ trường hợp nạn nhân miễn yêu cầu này.
Trong trường hợp người học có hành vi xâm phạm chưa đến mức truy cứu trách nhiệm hình sự nhưng có ảnh hưởng tiêu cực tới việc an toàn và hoạt động giáo dục của cơ sở giáo dục, học sinh sẽ bị áp dụng thêm các biện pháp sau: buộc cách ly tạm thời khỏi môi trường học tập; chuyển đến cơ sở giáo dục chuyên biệt, trung tâm hỗ trợ phát triển giáo dục hòa nhập, cơ sở dịch vụ tư vấn học đường, công tác xã hội hoặc cơ sở y tế chuyên khoa để tư vấn, hỗ trợ tâm lý - hành vi, theo đề nghị của nhà trường và quyết định của cơ quan có thẩm quyền.
Theo Bộ Giáo dục và Đào tạo, đây không phải là hình phạt mà là “biện pháp sư phạm cần thiết” nhằm đảm bảo môi trường học tập an toàn, đồng thời giúp học sinh vi phạm được tư vấn, hỗ trợ tâm lý, khắc phục sai lầm.
Tuy nhiên, không ít chuyên gia và giáo viên cho rằng, ranh giới giữa “cách ly để giáo dục” và “loại trừ để trừng phạt” là vô cùng mong manh. Một chính sách nhân văn nếu thiếu hướng dẫn cụ thể, thiếu đội ngũ hỗ trợ tâm lý đủ năng lực, rất dễ trở thành công cụ gây tổn thương thêm cho học sinh – những cá thể vốn đang cần được cảm hóa, chứ không phải bị cô lập.
Chỉ trong hai năm gần đây, hàng loạt vụ việc học sinh hành hung, xúc phạm thầy cô giáo hoặc bạn bè được ghi nhận trên nhiều địa phương. Có em ném sách, thách thức giáo viên ngay trên lớp, có trường hợp quay clip, đăng lên mạng xã hội với lời lẽ xúc phạm. Không ít vụ việc gây phẫn nộ, đặt ra câu hỏi: Vì sao học sinh ngày nay lại dễ mất kiểm soát và thiếu tôn trọng thầy cô đến vậy?
Theo Ths Tâm lý học Lan Anh, Trung tâm LAT education, nguyên nhân đến từ nhiều phía gia đình, nhà trường và xã hội. Trong bối cảnh đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo đề xuất biện pháp cách ly như một bước “phòng vệ” cần thiết để bảo vệ thầy cô và học sinh khác, đồng thời có thời gian đánh giá lại hành vi của người vi phạm.
Tuy nhiên, khả năng thực thi của biện pháp này vẫn còn là dấu hỏi lớn, nhất là trong điều kiện cơ sở vật chất, nhân lực hỗ trợ tâm lý ở nhiều trường học còn thiếu và yếu.
Anh Khắc Hưng, phụ huynh có con trai đang học lớp 8 tại phường Bồ Đề (quận Long Biên, Hà Nội), chia sẻ với Báo Thanh tra: “Tôi hiểu ý của Bộ là muốn đảm bảo môi trường học an toàn, nhưng tôi lo nếu thực hiện không khéo, "cách ly" sẽ biến thành "cô lập". Con trẻ ở tuổi dậy thì rất nhạy cảm, một hành động sai có thể do bốc đồng. Nếu bị tách ra khỏi tập thể, chúng sẽ mặc cảm, sợ hãi, thậm chí phản ứng tiêu cực hơn”.
Anh Hưng kể, con trai anh từng chứng kiến một bạn trong lớp bị phạt ngồi riêng suốt buổi vì nói chuyện trong giờ học. Sau đó, bạn ấy ít nói hẳn, né tránh mọi người. Thầy cô nghĩ là đã "uốn nắn", nhưng thật ra đứa trẻ bị tổn thương và tự thu mình. Anh Hưng nghĩ nếu có cách tiếp cận mềm hơn, ví dụ tư vấn riêng, nói chuyện cùng phụ huynh, sẽ hiệu quả hơn việc tách biệt.
Phụ huynh này cũng đề nghị, nếu triển khai, Bộ Giáo dục và Đào tạo cần ban hành quy trình rõ ràng, có thời hạn cụ thể cho việc cách ly, có cán bộ tâm lý đi kèm và phải tránh để học sinh bị gắn “nhãn vi phạm”. “Giáo dục phải là chữa lành, chứ không phải phán xử,” anh nói.
Em B., học sinh Trường THCS Đại Kim đã có hành vi kéo tóc, ghìm cô giáo xuống để giành lại đồ chơi. Ảnh: ITN
Từ góc nhìn người trong cuộc, cô Nguyễn Thu Hà, giáo viên Trường THCS Dương Nội (Hà Đông, Hà Nội), cho rằng đề xuất này phản ánh nỗi lo có thật của giáo viên khi đối diện với những học sinh có hành vi bạo lực hoặc xúc phạm thầy cô.
“Có những em không chỉ chống đối mà còn quay video, đăng mạng để bêu xấu giáo viên. Nếu không có biện pháp tạm thời như cách ly, thầy cô rất khó giảng dạy, ảnh hưởng cả lớp”.
Tuy nhiên, cô Hà nhấn mạnh, "cách ly" chỉ là bước đầu tiên, chứ không thể coi đó là giải pháp duy nhất. Nếu chỉ tách học sinh ra rồi để mặc, thì chẳng khác gì "ném con thuyền ra giữa biển". Nhà trường phải có đội ngũ chuyên trách, gồm giáo viên chủ nhiệm, cán bộ tâm lý và phụ huynh cùng phối hợp can thiệp. Quan trọng là giúp các em nhận thức hành vi sai, chứ không phải chỉ để răn đe.
Cô Hà cũng đề nghị, mỗi trường cần xây dựng mô hình “phòng hỗ trợ học sinh đặc biệt”, nơi vừa đảm bảo an toàn, vừa tạo không gian tư vấn và lắng nghe. “Cách ly không phải là nhốt, mà là tạo khoảng lặng để các em nhìn lại mình”, cô nói.
Thực tế, việc triển khai các biện pháp hỗ trợ tâm lý học đường hiện nay vẫn đang trong tình trạng “nhiều chính sách, ít nhân lực”. Theo thống kê của Bộ Giáo dục và Đào tạo, chỉ khoảng 40% trường phổ thông có cán bộ tâm lý chuyên trách hoặc kiêm nhiệm, và phần lớn chưa được đào tạo bài bản.
Trong khi đó, đề xuất cách ly học sinh vi phạm sẽ kéo theo hàng loạt yêu cầu: Phải có phòng riêng, phải có người giám sát, phải có kế hoạch giáo dục cá nhân hóa. Nếu không được đầu tư đồng bộ, biện pháp này có nguy cơ tạo thêm gánh nặng hành chính cho giáo viên, thay vì giúp họ giải tỏa áp lực.
Giờ tư vấn tâm lý học đường – không gian lắng nghe, chia sẻ giúp học sinh được hỗ trợ sau các xung đột trong lớp. Ảnh chỉ mang tính minh họa: Lan Anh
Nhiều nhà giáo dục cho rằng, thay vì “cách ly” theo nghĩa vật lý, điều cần hơn là “cách ly hành vi xấu” bằng việc tác động vào nhận thức, cảm xúc và môi trường xung quanh.
Một học sinh xúc phạm giáo viên, xét đến cùng, cũng là nạn nhân của sự đứt gãy trong giáo dục gia đình và xã hội. Cách tốt nhất là thiết lập hệ thống giáo dục phục hồi (restorative education) – nơi học sinh được lắng nghe, được xin lỗi, được sửa sai, và cộng đồng học đường cùng nhau chữa lành vết thương.
Trong bối cảnh công nghệ phát triển, mạng xã hội lan tỏa tiêu cực nhanh hơn bao giờ hết, sự kiên nhẫn và lòng bao dung của người thầy trở nên quý giá hơn cả. Một hình thức cách ly thiếu cảm xúc sẽ chỉ càng khiến học sinh xa cách trường học, xa cách giáo viên, và xa cách chính cơ hội được làm lại từ đầu.
Đề xuất của Bộ Giáo dục và Đào tạo, dù còn gây tranh cãi, cho thấy một nỗ lực nghiêm túc trong việc bảo vệ môi trường học đường. Tuy nhiên, để khả thi, cần ba điều kiện song hành:
Khung pháp lý rõ ràng, quy định cụ thể thời gian, hình thức, quyền và nghĩa vụ của học sinh trong thời gian bị cách ly.
Nguồn nhân lực chuyên nghiệp, có đội ngũ tư vấn tâm lý, giáo viên chủ nhiệm và cán bộ quản lý được tập huấn.
Cơ chế phối hợp liên ngành, gắn kết giữa nhà trường, phụ huynh, chính quyền địa phương và các tổ chức xã hội trong việc hỗ trợ, tái hòa nhập cho học sinh.
Nếu thực hiện đúng tinh thần “kỷ luật tích cực”, đây có thể là bước chuyển từ trừng phạt sang phục hồi, giúp học sinh học được bài học lớn nhất: Chịu trách nhiệm cho hành vi của mình và biết tôn trọng người khác.
Bởi, như phụ huynh Khắc Hưng nói rất giản dị: “Giáo dục là để con người tốt lên – không phải để sợ hãi mà ngoan ngoãn, mà để hiểu và biết yêu thương”.
