TPHCM xây dựng hệ sinh thái bán dẫn: Bước đi chiến lược cho kỷ nguyên kinh tế số

Thu hút nhiều “ông lớn” công nghệ

Sở Khoa học và Công nghệ TPHCM đã ban hành Kế hoạch triển khai Chiến lược phát triển công nghiệp bán dẫn Việt Nam và Chương trình phát triển nguồn nhân lực ngành bán dẫn đến năm 2030, định hướng 2050. Đây là bước đi chiến lược nhằm đưa TPHCM trở thành trung tâm nghiên cứu, thiết kế và đào tạo nhân lực bán dẫn của cả nước.

Theo kế hoạch, TPHCM dự kiến phối hợp với Đại học Quốc gia TPHCM, Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật TPHCM và Trường Đại học Công nghiệp TPHCM để phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho ngành bán dẫn - lĩnh vực được xem là xương sống của chuyển đổi số và công nghiệp công nghệ cao.

Ba đơn vị sẽ cùng triển khai chương trình học bổng và chính sách ưu đãi dành cho người học và giảng viên ngành bán dẫn, thực hiện thường niên đến năm 2030.

Đặc biệt, trong giai đoạn 2025 - 2026, Sở Khoa học và Công nghệ TPHCM dự kiến phối hợp với Khu Công nghệ cao TPHCM (SHTP) và Trung tâm Cách mạng công nghiệp 4.0 nghiên cứu thành lập Quỹ Phát triển nguồn nhân lực thiết kế vi mạch quy mô 5 triệu USD (hơn 130 tỷ đồng).

Quỹ này sẽ tài trợ cho các chương trình đào tạo và nâng cao kỹ năng chuyên sâu cho sinh viên, kỹ sư và giảng viên trong các lĩnh vực công nghệ bán dẫn, thiết kế chip và công nghệ số cốt lõi.

Ngoài hỗ trợ tài chính, quỹ còn hướng tới thu hút chuyên gia và nhà khoa học trong, ngoài nước tham gia đào tạo, hội thảo và nghiên cứu về thiết kế vi mạch và bán dẫn tại TPHCM, hình thành mạng lưới tri thức toàn cầu kết nối giữa giới nghiên cứu, đào tạo và doanh nghiệp công nghệ cao.

TPHCM cũng sẽ kêu gọi các doanh nghiệp FDI lớn đầu tư vào các công đoạn giá trị gia tăng cao, đặc biệt là thiết kế và R&D, hướng tới hình thành chuỗi giá trị hoàn chỉnh cho ngành bán dẫn Việt Nam.

Nhiều thách thức phải đối mặt

PGS.TS Nguyễn Vũ Quỳnh - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Lạc Hồng cho rằng, thách thức lớn nhất của ngành bán dẫn Việt Nam hiện nay không phải vốn hay chính sách, mà là thiếu nguồn nhân lực chất lượng cao, đặc biệt là kỹ sư thiết kế vi mạch (IC Design).

Vì vậy, ông Quỳnh đề xuất mô hình “đào tạo theo đơn đặt hàng” giữa doanh nghiệp và trường đại học, trong đó hai bên cùng xác định kỹ năng cần thiết, xây dựng chương trình huấn luyện ngắn hạn gắn với dự án thực tế và có sự hướng dẫn trực tiếp từ chuyên gia.

“Đây là con đường nhanh nhất để biến sinh viên hoặc kỹ sư trẻ thành nguồn lực ‘có thể làm được việc’ trong vòng 6 - 12 tháng, thay vì chờ cả một thế hệ đào tạo đại học kéo dài 4 - 5 năm”, PGS.TS Nguyễn Vũ Quỳnh nói.

Cũng theo ông Quỳnh, những việc cần làm ngay bao gồm: Chuẩn hóa yêu cầu kỹ năng cho vị trí kỹ sư thiết kế vi mạch; tổ chức các khóa đào tạo 3 - 6 tháng trên nền tảng công cụ EDA (Electronic Design Automation) quốc tế với các bài tập thiết kế chip thực tế quy mô nhỏ; Triển khai chương trình thực tập có lương tại doanh nghiệp để sinh viên năm cuối rèn tay nghề và gắn bó với công việc.

Đặc biệt, cần có chương trình đào tạo giảng viên nòng cốt thông qua chuyên gia quốc tế hoặc doanh nghiệp để sẵn sàng mở rộng quy mô; Xây dựng phòng lab chung giữa trường - doanh nghiệp, với đầy đủ hạ tầng thiết kế và mô phỏng.

Thạc sĩ Phạm Thái Sơn - giảng viên Trường Đại học Công Thương TPHCM góp ý, để tự chủ thiết kế và sản xuất vi xử lý, Việt Nam cần một lộ trình dài hạn. Thời gian cụ thể sẽ phụ thuộc vào các yếu tố như đầu tư cơ sở hạ tầng, đào tạo nhân lực, hợp tác quốc tế, và các chính sách hỗ trợ. “Nếu thực hiện một cách bài bản và quyết liệt thì hoàn toàn có thể đạt được mục tiêu này trong vòng 10 đến 15 năm tới”, ông Sơn nói.

Lộ trình 3 giai đoạn cho ngành công nghiệp bán dẫn

PGS.TS Nguyễn Vũ Quỳnh cho rằng, để thúc đẩy các startup và doanh nghiệp Việt tự chủ thiết kế, sản xuất chip thương mại, Nhà nước cần xây dựng hệ sinh thái chính sách toàn diện và bền vững. Trước hết là ưu đãi thuế sâu, dài hạn (giảm thuế TNDN xuống 5 - 10% trong 15 - 30 năm, miễn thuế nhập khẩu máy móc, linh kiện, phần mềm thiết kế vi mạch chưa sản xuất trong nước).

Bên cạnh đó, cần hỗ trợ tài chính qua quỹ đầu tư mạo hiểm, vốn vay ưu đãi, trợ cấp sản xuất mẫu, đồng thời đầu tư hạ tầng dùng chung như nhà máy thử nghiệm, phòng lab đo kiểm, đóng gói và nền tảng phần mềm chung để giảm chi phí cho doanh nghiệp.

Một chính sách quan trọng khác là phát triển nhân lực: Hỗ trợ doanh nghiệp tổ chức các khóa huấn luyện, đào tạo giảng viên, thu hút chuyên gia quốc tế, đồng thời có chính sách ưu đãi thuế thu nhập cá nhân để giữ chân kỹ sư chip giỏi.

Song song đó là cơ chế bảo vệ sở hữu trí tuệ nhanh gọn, chi phí hợp lý để startup yên tâm sáng tạo, kết hợp với ưu tiên đặt hàng, mua sắm công cho sản phẩm chip “Made in Vietnam” nhằm tạo thị trường nội địa.

Ngoài ra, Nhà nước nên phát triển các khu công nghệ cao chuyên biệt, khuyến khích liên kết công, tư, với chính sách ổn định và minh bạch để doanh nghiệp yên tâm đầu tư. Cuối cùng là đẩy mạnh hợp tác quốc tế để kết nối doanh nghiệp trong nước với chuỗi cung ứng toàn cầu, hỗ trợ chứng nhận tiêu chuẩn quốc tế và ưu đãi xuất khẩu.

“Những cơ chế này, nếu được triển khai đồng bộ và thực chất, sẽ giúp hình thành hệ sinh thái bán dẫn nơi các doanh nghiệp Việt có thể không chỉ thiết kế mà còn từng bước làm chủ sản xuất chip thương mại”, PGS.TS Nguyễn Vũ Quỳnh nói.

Thạc sĩ Phạm Thái Sơn cũng chỉ ra lộ trình 3 giai đoạn cho ngành công nghiệp bán dẫn, trong đó giai đoạn 1 (từ 3 - 5 năm), bao gồm đào tạo nhân lực chất lượng cao, các trường đại học sẽ phải cải thiện chương trình đào tạo, đặc biệt là các ngành liên quan đến IC design, vi mạch và bán dẫn, bảo đảm chất lượng cao ngay từ đầu.

Đồng thời, cần xây dựng và nâng cấp các trung tâm R&D, phòng thí nghiệm thiết kế vi mạch, và các công cụ phần mềm EDA để hỗ trợ việc thiết kế chip...

Giai đoạn tiếp theo từ 5 - 10 năm, thực hiện các sản phẩm thử nghiệm, tăng cường hợp tác quốc tế trong lĩnh vực bán dẫn. Giai đoạn cuối là xuất khẩu và tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu, sẽ không chỉ tiêu thụ sản phẩm nội địa mà còn có thể xuất khẩu chip ra thế giới, trở thành một công xưởng bán dẫn đáng tin cậy trong khu vực.