Chuyên gia hướng dẫn cách tự vệ trước “vũ khí AI” của tội phạm mạng

Chuyên gia an ninh mạng Ngô Minh Hiếu, Giám đốc Tổ chức Chống lừa đảo (ngồi giữa). Ảnh: Thái Minh

Tội phạm dùng AI tự động hóa quy trình lừa đảo

Trong kỷ nguyên số, AI đã vượt xa vai trò của một công cụ hỗ trợ thông thường. Công nghệ này đang bị kẻ xấu tận dụng triệt để để tạo ra các kịch bản lừa đảo chấn động, gây thiệt hại nghiêm trọng về tài sản và uy tín.

Theo các chuyên gia, những hình thức lừa đảo dựa trên AI ngày càng trở nên phổ biến và nguy hiểm như:

Deepfake và mạo danh: Đây là thủ đoạn đáng sợ nhất hiện nay. Tội phạm sử dụng AI để tạo ra các video, đoạn ghi âm deepfake giả mạo khuôn mặt và giọng nói của người thân, bạn bè hoặc thậm chí là cấp trên, đồng nghiệp. Những sản phẩm giả mạo này có độ chân thực rất cao, khiến nạn nhân tin tưởng tuyệt đối, dễ dàng làm theo yêu cầu của kẻ lừa đảo. Kịch bản phổ biến là giả vờ đang gặp tai nạn, cần tiền gấp, hoặc nhờ chuyển khoản hộ.

Tấn công tâm lý và tống tiền: Kẻ xấu có thể dùng deepfake để gây áp lực tâm lý mạnh mẽ, buộc nạn nhân phải làm theo yêu cầu. Nghiêm trọng hơn, chúng có thể dụ dỗ nạn nhân chụp ảnh hoặc quay video nhạy cảm, sau đó sử dụng những hình ảnh/video này để tống tiền, đe dọa tung lên mạng nếu không hợp tác.

Mạo danh cơ quan chức năng: AI được dùng để tạo ra các cuộc gọi giả mạo giọng nói của cán bộ công an, viện kiểm sát, hoặc ngân hàng, đe dọa nạn nhân có liên quan đến các vụ án nghiêm trọng. Khi nghe giọng nói có vẻ “chính thống” cùng với kịch bản đe dọa chuyên nghiệp, người nhận dễ hoảng sợ, mất cảnh giác và làm theo yêu cầu chuyển tiền vào các tài khoản được gọi là “tài khoản xác minh” hoặc “tài khoản tạm giữ”.

Tự động hóa quy trình lừa đảo: Đây là bước tiến nguy hiểm của tội phạm mạng. Chúng dùng AI để tự động hóa gần như toàn bộ quy trình lừa đảo: từ sàng lọc hàng nghìn nạn nhân tiềm năng trên mạng xã hội, xây dựng các “kịch bản” lừa đảo tinh vi, đến tự động thực hiện các cuộc tấn công mạng quy mô lớn. Sự tự động hóa này khiến số vụ tấn công lừa đảo bằng AI tăng vọt, trong khi thủ đoạn lại ngày càng khó phân biệt thật giả.

Chuyên gia an ninh mạng Ngô Minh Hiếu (Hiếu PC, Giám đốc Tổ chức Chống lừa đảo) cho biết, hiện nay tội phạm mạng dùng AI để tự động hóa gần như toàn bộ quy trình lừa đảo, từ tìm nạn nhân đến dựng kịch bản, deepfake giọng nói, khuôn mặt.

“Vũ khí AI” khiến ranh giới thật - giả gần như bị xóa nhòa, người thiếu kiến thức công nghệ rất dễ trở thành con mồi, không chỉ mất tiền mà còn đối mặt nguy cơ bị tống tiền, bôi nhọ danh dự.

Nguyên tắc vàng để tự vệ từ chuyên gia

Để bảo vệ bản thân và gia đình trước những thủ đoạn ngày càng xảo quyệt của tội phạm mạng sử dụng “vũ khí AI”, người dân cần luôn giữ vững sự tỉnh táo và tuân thủ các nguyên tắc cơ bản sau:

Luôn duy trì cảnh giác cao độ với yêu cầu bất thường:

Hãy đặt ngay dấu hỏi lớn nếu bạn nhận được cuộc gọi, tin nhắn, hoặc cuộc gọi video từ bất kỳ ai, kể cả người thân, mà có kèm theo các yêu cầu mang tính cấp bách, bất thường.

Tuyệt đối không chuyển tiền, cung cấp thông tin nhạy cảm, mã OTP hoặc thông tin tài khoản ngân hàng khi đối tượng liên lạc yêu cầu. Đây là những thông tin cá nhân tối mật không bao giờ được phép chia sẻ qua các kênh không chính thống.

“Ba không” với dữ liệu cá nhân:

Không chia sẻ bừa bãi ảnh, video, hoặc giọng nói cá nhân lên mạng xã hội. Đây chính là nguồn dữ liệu quý giá để kẻ xấu tạo ra deepfake.

Không cung cấp thông tin cá nhân (căn cước, hộ chiếu, địa chỉ nhà), đặc biệt là khi đối tượng liên lạc là người lạ hoặc chưa rõ danh tính.

Không thực hiện các yêu cầu chụp ảnh, quay video riêng tư, nhạy cảm dù bị đe dọa hoặc dụ dỗ, vì những nội dung này sẽ trở thành công cụ tống tiền sau này.

Thực hiện quy tắc xác minh đa kênh:

Khi nhận được bất kỳ cuộc gọi nào yêu cầu chuyển tiền hoặc thông tin quan trọng từ người thân, cơ quan chức năng, hãy lập tức kết thúc cuộc gọi đó.

Sau đó, tiến hành xác minh lại thông tin bằng một kênh liên lạc khác. Hãy gọi điện trực tiếp đến số điện thoại quen thuộc của người thân, hoặc gặp mặt trực tiếp. Đối với cơ quan chức năng, hãy liên hệ trực tiếp đến số đường dây nóng chính thức hoặc đến trụ sở gần nhất.

Sức mạnh của ý chí và sự tỉnh táo:

Hãy nhớ rằng: dù công nghệ có thể bị lợi dụng để tạo ra sự giả mạo hoàn hảo, nhưng con người vẫn là mắt xích yếu nhất trong chuỗi an ninh. Tội phạm thường đánh vào sự sợ hãi, lòng tham hoặc sự lo lắng của nạn nhân.

Đừng bao giờ để áp lực tâm lý hay những lời đe dọa đánh lừa bạn. Giữ vững sự bình tĩnh, kiểm tra lại thông tin trước mọi hành động là chìa khóa để bảo vệ bản thân.

Phòng ngừa và nhận diện thủ đoạn của tội phạm mạng là trách nhiệm của mỗi cá nhân. Việc cập nhật kiến thức về công nghệ lừa đảo mới, kết hợp với tinh thần cảnh giác cao độ sẽ giúp người dân tạo nên một lớp lá chắn vững chắc trước “vũ khí AI” đang bị lợi dụng trên không gian mạng.

Ba “nguyên tắc vàng” được chuyên gia Ngô Minh Hiếu chia sẻ là:

Thứ nhất, bất kỳ ai gọi hay nhắn yêu cầu chuyển tiền, cung cấp OTP, mật khẩu, thông tin tài khoản qua điện thoại hay mạng xã hội, hãy coi đó là dấu hiệu lừa đảo.

Thứ hai, không chia sẻ bừa bãi ảnh, video, giọng nói, giấy tờ tùy thân, bằng khen của con em mình lên trên mạng, bởi đó là “nguyên liệu” để làm deepfake và tấn công ngược lại chính bạn. Chưa kể danh sách bạn bè luôn luôn để ẩn danh không cho ai thấy các mối quan hệ của mình.

Thứ ba, luôn xác minh đa kênh: Hãy tắt máy, tự gọi lại vào số quen thuộc hoặc số tổng đài chính thức, nếu cần hãy đến trực tiếp cơ quan chức năng.

“Công nghệ có thể giả mạo gần như mọi thứ, nhưng kẻ xấu chỉ thắng khi chúng ta hoảng loạn và làm theo yêu cầu của chúng. Bình tĩnh, chậm lại vài phút để kiểm tra thông tin luôn rẻ hơn rất nhiều so với cái giá phải trả khi đã bị lừa”, chuyên gia Ngô Minh Hiếu nhấn mạnh.